صــــلاح الـــدّین.نــت پایگاه اینترنتی عبدالعزیزسلیمی (نویسنده و مترجم)
– تعریف قرآن
بیگمان قرآن کلام خداوند است که به وسیله جبرییل امانت دار وحی بر حضرت محمد (ص) نازل گردیده. جبرییل پیشتر نیز آورنده ی وحی و پیام خداوندی برای پیامبران پیش از حضرت محمد ص بوده است.
هرگاه برای رسول خدا وحی می شد در حالات او تغییراتی به وجود می آمد که افراد دور و بر ایشان متوجه آن تغییر حالت می شدند، و در لحظاتی که وحی نازل می شد، با کسی صحبت نمی فرمودند. و هیچ کاری را انجام نمی دادند، و احساس فشار و سنگینی نموده و چهره مبارکشان عرق می نمود.
پس از آن که به حالت عادی باز می گشتند، یکی از کاتبان وحی را طلب می فرمود و آیاتی را که با بر ایشان نازل شده بود، برای او بازگو می فرمود و کاتب هم آنها را می نوشت و تفسیر و توضیحاتی که ایشان در مورد آیات می فرمودند، بخشی از قرآن به حساب نمی آید و خواندن آنها در شعایر دینی عبادت به شمار نمی رفت.
قرآن از زمانی که بر رسول خدا (ص) نازل گردید، تا به امروز از هرگونه تغییر و تبدیل و دست کاری مصون مانده، و همه قرآن هایی که در همه نقاط جهان وجود دارند، هیچگونه تفاوت اساسی با یکدیگر ندارند.
– چگونگی جمع آوری قرآن
ترتیب آیات و سوره های قرآن در زمان رسول خدا (ص) مشخص شده و بارها مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته بود، هرچند رسول خدا (ص) با خواندن و نوشتن آشنایی نداشتند، اما آیات قرآن را برای نویسندگان وحی بیان می فرمودند، و محل هریک از آیات و سوره ها را خود ایشان از طریق توجیهات جبرییل ع معین می فرمودند.
اصحاب نیز قرآن را در حافظه های خود و در لابه لای صفحات و اوراق حفظ می نمودند و پس از آنکه حضرت ابوبکر رض پس از وفات رسول خدا زمام امور مسلمانان را در دست گرفت، بعد از چند ماه دستور داد همه اوراق و پوست و لوحه هایی را که آیات و سوره های قرآن بر روی آنها نوشته شده بود جمع آوری نمایند، و هیئتی از حافظان قرآن را تشکیل داد، و براساس مراجعه به اوراق و الواح و آنچه خود حفظ نموده بودند، کار تدوین و جمع آوری قرآن را با دقت و امانتداری کامل در همان سالی که رسول خدا (ص) وفات یافت، به پایان رسانیدند.
مسلمانان کار ترجمه قرآن به لغات دیگر را – چنانچه آن ترجمه ها قرآن نامیده شود – روا نمی دانستند و ترجمه های مختلفی هم که تاکنون از قرآن انجام گرفته، همه ترجمه معانی قابل فهم برای انسان است و نمی توانند بازگو کننده روح و حقیقت قرآن باشند. زیرا خداوند متعال می فرماید:
(إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ قُرْآَنًا عَرَبِیًّا لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ ) – «یوسف:۲»
«ما آن را به صورت قرآنی عربی نازل کردیم، تا که (در آیات آن) بیندیشید».
به همین خاطر خواندن ترجمه ها بجای تلاوت قرآن در حال عادی و نماز و غیره نمی تواند جایگزین قرآن بشود.
– مفاهیم، محتویات و اهداف قرآن
أ- توحید:
یکی از مهمترین اهداف و مقاصد قرآن موضوع «توحید» و یکتاپرستی و انحصار حاکمیت و فرمانروایی و فریادرسی خداوند است و اینکه او در ویژگی های آفرینش و اداره ی امور آسمان ها و زمین شریک و همکاری ندارد.
دارای همسر و فرزندی نیست، و دچار غفلت نمی شود و نیاز به خواب و خوراک ندارد و هیچ چیزی همانند او نیست.
ب- شریعت :
برای اداره ی همه ی امور و فراهم نمودن خیر و مصلحت انسان ها، جلوگیری از دشمنی و رویارویی میان آنان و توجه به مستمندان و فراهم گردانیدن «امنیت و عدالت» و رفاه و آسایش در زندگی دنیا و سعادت و سربلندی در دنیای پس از مرگ، قرآن مجموعه ای از قوانین و احکام و دستورالعمل ها را برای افراد و جامعه های بشری ارائه نموده و خداوند پیروی از آنها را برای اهل ایمان واجب گردانیده و کسانی را که آگاهانه آنها را مردود می شمارند و کنار می گذارند کافر – یعنی حق ناپذیر- نامیده است.
ج- اخلاق :
قرآن به وضوح و روشنی مردم را به آراستن خود به ارزش های اخلاقی فرامی خواند و آنها را مورد مدح و ستایش قرار می دهد، و انسان های بداخلاق و بدخو را مورد سرزنش و نکوهش قرار داده و نسبت به زیان های فراوان آنان به مردم هشدار می دهد.
د- قصص و حکایات :
قرآن راجع به وضع و حال ملت ها و تمدن های گذشته برخی از جریان ها را در راستای بیشتر نمودن توانایی و تقویت روحیه ی مسلمانان برای تلاش و مجاهدت بیشتر در دعوت و تبلیغ نقل نموده و برخی دیگر از آن قصه ها در ارتباط با اصلاح خطاهای تاریخی بوده که بسیاری از مردم آنها را درست می دانستند.
هـ – حقایق علمی :
همچنین قرآن در برگیرنده پاره ای از حقایق علمی است که برخی از آنها در زمان زندگی رسول خدا (ص) واقعیت پیدا نمود، و پاره ای دیگر از آنها پس از سال ها روشن گردیدند، و برّرسی های علمی دانشمندان هم درستی آنچه را که قرآن قرن ها قبل بیان نموده اثبات می نماید.
مسایلی را مانند: حرکت زمین، دگرگونی های مربوط به گردش ماه و خورشید و آمدن شب و روز، تغییرات جوی، تفاوت سرانگشتان انسان یا موضوع انگشت نگاری، و قرار داشتن جنین در سه لایه حفاظتی، و یکی بودن مجموعه ی شمسی قبل از جدا شدنشان از یکدیگر پس از انفجار بزرگ «بیگ بنگ»، زوجیت و وجود مثبت و منفی در همه ی پدیده ها و بسیاری از حقایق دیگر را قرآن به روشی علمی و مستدل بیان نموده تا مردم با اندیشیدن و بررسی آنها راه رشد و تکامل، هدایت، سعادت و سربلندی را در پیش گیرند. و با فرمانبرداری و پیروی از دین خداوند از بردگی و بندگی فکری و عملی خدایان دروغین جاندار و بی جان رهایی پیدا کنند.
– تفسیر قرآن
هر چند خداوند متعال قرآن را با زبان عربی نازل فرموده، اما به دلیل جهانی بودن اسلام، علما اجازه داده اند که قرآن به زبان های دیگر برگردانده شود، تا همه ی مردم بتوانند با اهداف و مقاصد اساسی قرآن آشنایی پیدا کنند.
پیامبر بزرگوار اسلام بسیاری از آن اهداف و مقاصد را بیان فرموده و اصحاب و نزدیکان ایشان- به دلیل آنکه قرآن با لغت و زبان آنان نازل شده است و بهتر از دیگران با حقایق و اهداف آن آشنا بوده اند، معرفت و شناخت آنها بخاطر آشنایی با سنت و زندگی عملی رسول خدا ص که تفسیر و تطبیق و اجرای عملی و واقعی قرآن است، و بودنشان در متن واقعیت های موجود در عصر نزول قرآن و حضور و نظارت در ارتباط با موضوعاتی که در مورد آنها آیات قرآن نازل می گردید، معرفت و شناختی علمی تر و دقیق تر بوده است، و آنان نیز دستاوردهای معرفتی خود را از قرآن به نسل های بعدی منتقل نموده اند.
امّا این موضوع مانع از این نیست که علما و اندیشمندان جامع الشرایط و متخصص با تلاش و تحقیق بیشتر در پی کشف اسرار و حقایق و معرفت های جدیدی از قرآن بشوند، و بخش های دیگری از اعجاز آن را کشف نمایند. زیرا خداوند متعال می فرماید:
(سَنُرِیهِمْ آَیَاتِنَا فِی الْآَفَاقِ وَفِی أَنْفُسِهِمْ حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ ) – «فصلت:۵۳»
«ما به آنها آیات و نشانه های خود را در (پدیده های پراکنده) در گوشه و کنار (جهان هستی) و در درون (جسم و جان) آنها به آنان نشان خواهیم داد، تا برایشان معلوم شود که (این قرآن) حق و براستی از سوی پروردگارشان آمده است.»
این آیه نشان می دهد که بسیاری از اسرار و حقایق قرآن در زمان نازل گردیدن آن آشکار نشده و در زمانهای آینده کم کم روشن خواهند شد.
متأسفانه برخی از علما که قرآن را تفسیر نموده اند پاره ای از اخبار و روایات و حکایات نادرست و خرافی بازمانده از اندیشه یهودیان را نقل نموده اند، و این گونه اخبار و روایات در میان علمای مسلمان به «اسرائیلیات» شهرت یافته اند.
امّا علمای محقق آنها را شناسایی نموده و مردم مسلمان را از پذیرش و پیروی از آنها برحذر داشته اند. به همین دلیل لازم است کسانی که کتاب های تفسیر را مطالعه می نمایند، هر جا به موضوعی برخورد نمودند که آن را با اصول و ارزش های اسلامی ناسازگار می دانستند، آن ها را با علمای اهل تحقیق و روشنگر در میان بگذارند، زیرا ممکن است آن موضوع یکی از همان اسرائیلیات یا رأی شخصی صاحب آن تفسیر بوده و هیچگونه ارتباطی با کلام و مقصود خداوند نداشته باشد.
– مقایسه ی قرآن با دیگر کتاب های آسمانی
چیزی که براستی جای تأسف و نگرانی دارد آن است که، نسخه های اصلی و مورد اطمینان کتاب های آسمانی پیش از قرآن اکنون در هیچ جای دنیا وجود ندارند، تا با قرآن مقایسه بشوند.
کتاب «عهد قدیم» که گفته می شود تورات است و آن را به حضرت موسی ع نسبت می دهند، بارها توسط نسخه برداران و مترجمین زیاد و کم شده است. و اهل تحقیق به هیچوجه در مورد درستی مطالب موجود در آن اطمینان ندارد.
کتاب «تلمود» نیز که آن را شرحی از تورات می دانند و شرح های دیگری از آن شرح انجام گرفته است، به طور یقین کلام و سخن خداوند به حساب نمی آید، زیرا با توجه به کلمات ناپسند و فحش و سخنان سخیف، و روا دانستن تعرض به جان و مال ملت های غیر یهودی، نه اینکه امکان ندارد کلام خدا و سخن پیامبری باشد، بلکه هیچ انسان مصلح و آدم عاقلی چنان سخنان بی ارزشی را بر زبان نمی آورد.
قرآن به تحریف تورات بخاطر دست یابی به اهداف مادی و دنیوی از طرف تحریف کنندگان اشاره می نماید، اما بخش های درست آن را که توحید و یکتاپرستی و آمدن پیامبری گرامی است، تصدیق می نماید.
در مورد انجیلی که برای حضرت عیسی ع نازل گردیده همه می دانند که اصل آن مفقود و ناپدید شده، و آنچه که امروزه به نام انجیل باقی مانده خاطره ها و مطالبی است که توسط حواریون و شاگردان آن ها گردآوری شده است، که در مقایسه با مسایل منقول دینی ما می توان حداکثر آن را به شیوه جمع آوری احادیث رسول خدا ص تشبیه نمود. قرآن به تحریف انجیل هم اشاره می نماید، و در عین حال به موضوعاتی مانند یکتاپرستی و انسان بودن حضرت عیسی و وعده دادن به آمدن منجی و پیامبری پس از حضرت عیسی و معجزاتی که ایشان انجام داده اند، مهر تأیید می نهد.
از طرف دیگر در برخی از آیات قرآن می بینیم که خداوند مستقیماً و به وسیله «حرف ضمیر متکلم» از خداوندی و منحصر بودن معبود و مستعان بودن خویش یاد می نماید و مردم را به پیروی خالصانه از خویش فرامی خواند، و می فرماید:
(إِنَّنِی أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِی وَأَقِمِ الصَّلَاهَ لِذِکْرِی )- «طه:۱۴»
«یقیناً من الله هستم، هیچ معبود و مستعانی جز من (حق) نیست، پس تنها (از من اطاعت نما و نماز را برای یاد من اقامه کن».
در حالی که در کتاب های دیگر خطاب های مستقیم خداوند نیستند، و شخصی دوم و سوم غالباً مورد خطاب قرار می گیرند، و این نشانه آن است که تورات و انجیل کلام خداوند نمی باشند و تنها از دیگران نقل قول شده است.
– نقش جهانی قرآن
شکی در این موضوع نیست که قرآن و ارزش های بنیادین اسلام زمینه انقلاب و رنسانس همه جانبه ای را در جزیره العرب و به دنبال آن در بیشتر ممالک جهان به وجود آورد، و در خلال یکی دو قرن میلیون ها انسان دسته دسته با میل و اختیار خویش به آن گرویدند.
ویژگی ها و امتیازهای اسلام بسیارند، برخی از آن ها را در این کتاب یادآور شده ایم، اما در مورد نقش و تأثیرات روشن اسلام و قرآن بر روی اوضاع و احوال جهان بطور خلاصه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
أ- رویارویی و از میان برداشتن خرافه پرستی که در میان بسیاری از ملت ها رواج داشت، و مقابله با ارزش های کاذبی مانند: افتخار و برتری جویی بخاطر برخورداری از مال، مقام، سرزمین و نژاد، و برخورد با پدیده ی شوم پرستش بت های جاندار و بی جان.
ب- تلاش برای تحقق و گسترش عقیده «توحید» و یکتاپرستی، زیرا روشن ترین ویژگی اسلام «توحید» همه جانبه، فراگیر و خالصانه، پیامدهای ایمانی و احساس مسئولیت های گوناگون در باره تلاش در راستای خیر و سعادت افراد و جامعه ، از میان برداشتن فرعون ها، دیکتاتورها و حکومت های فردی و خودکامه و حاکمیت بخشیدن به شریعت آزادیبخش، شورا سالار، شایسته سالار و عدالت گستر اسلام است.
ج- بالا بردن منزلت و ارزش انسان و همراه با آن توجه دادن به اهمیت و نقش علم و دانش، و احترام به کرامت فرزندان آدم، بخشی دیگر از پیام های قرآن است، و برای ایجاد ارتباط و برتری و ارزش انسان ها و بالا بردن ارزش و منزلت زنان و حمایت از مستمندان و اهمیت پیشرفت های علمی مربوط به زندگی انسان ها، و آموزش و پرورش راهکارها معیارهای کلی نوینی را ارائه نموده است.
