صــــلاح الـــدّین.نــت پایگاه اینترنتی عبدالعزیزسلیمی (نویسنده و مترجم)
فرازی از کتاب(علی مرتضی) نوشته دکتر علی الصّلابی تاریخ نگار نامدار لیبایی
از اعضای بارز جماعت (إخوان المسلمین) لیبی
به مناسب سالروز شهادت آن الگوی برادری و دادگری
بسم الله الرحمن الرحیم
بداهت گویی، شیوایی زبان، خرد و درک والا، پاکدلی، صفای وجود، ایمان عمیق، دیانت و پرهیزگاری و نزدیک بودن به رسول خدا صلی الله علیه و سلم و فرا گرفتن وحی از آن حضرت، همه عواملی بودند که به علی شیوایی و زیبایی گفتار بخشیده بودند، بنابراین سخنان او همچون دانه‌های مروارید، بود. جمله‌های سرشار از حکمت ایراد می‌کرد که عاقلان را به شگفت آورده‌اند و سخنان او مُراد اهل بلاغت بوده و هدایت یافتگان از آن بهره‌مند می‌شوند، او در سخنانش به کارهای خوب و ارزشهای والا تشویق می‌کند و سخنان حکمت آمیز او ماده‌ی ارزشمندی در زمینه‌ی دعوت و آموزش مردم به شمار می‌آیند و جمله‌های زیبای او وسیله خوبی برای پاکسازی وجود مردم و روشن کردن فکر و خِرد آنهاست و زیبایی تعبیر و واضح بودن معانی کلماتش دلهای مردم را زنده می‌نماید و آنان را به فکر فرو می‌برد و بالاتر از همه اینکه سخنان او از دلی سرشار از پرهیزگاری و سینه‌ای پاک بر می‌آیند. ، برخی از این سخنان حکمت آمیز عبارتند از:
۱- نماز شب باعث صفا و درخشندگی در روز است.
خداوند متعال می‌فرمایند:
«وَالَّذِینَ یَبِیتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّدًا وَقِیَامًا» (فرقان/۶۴)
(آنان که شب را با سجده و قیام برای پروردگارشان سپری می‌کنند.
همچنین علی رضی الله عنه در مورد نماز شب می‌گوید: نور مؤمن از عبادت و شب زنده داری است .
۲- صلاح دین انسان با پرهیزگاری است و فساد آن با طمع ورزی است.
۳- خوشا به حال کسی که به علم خود عمل کرد.
۴- فرصت چون ابرها می‌گذرد .
۵- سنگدلی بر اثر سیری است .
۶- شرافت با فضیلت و ادب است نه با نژاد و نسب .
۷- زیبایی اخلاق بهتر از زیبایی صورت و قیافه است .
۸- اخلاق خوب گنجینه روزی‌هاست .
۹- نیکی یکی از بهترین گنج‌هاست .
جمعی نزد امیرالمؤمنین گرد هم آمدند و به بحث در مورد نیکی پرداختند، علی فرصت را غنیمت شمرد و آنان را به انجام نیکی تشویق کرد و گفت: نیکی کردن بهترین گنج است و بهترین زراعت و کشت است و نباید ناسپاسی و قدر نشناسی افراد، شما را بر آن دارد که خوبی نکنید، زیرا کسی که از تو سپاس و تقدیر می‌کند(یعنی خدا) بسی برتر و بالاتر از کسی است که تو با او نیکی کرده‌ای و در مقابل تو ناسپاسی کرده، نیکی فقط با سه خصلت کامل می‌گردد که عبارتند از اینکه: آن را کوچک به حساب آوری، آن را پنهان انجام دهی و برای انجام آن عجله کنی، چون وقتی تو آن را ناچیز و کوچک قرار دهی در واقع آن را بزرگ کرده‌ای و هرگاه آن را پنهان نمودی، در حقیقت آن را کامل نموده‌ای و وقتی آن را زود انجام دهی آن را زیبا نموده‌ای .
۱۰- بی ادبی افتخار نیست.
۱۱- کسی که حسادت می‌ورزد و بدخواه دیگران است، آرامش نمی‌یابد .
۱۲- کسی که حسادت می‌ورزد بر کسی خشمگین است که مرتکب گناهی نشده‌است .
۱۳- وای برآنان که از احکم الحاکمین قهر کرده و یاغی شده‌اند .
۱۴- هر کس شمشیرتجاوزگری برکشید، روزی با آن کشته خواهد شد.
۱۵- ستمگر متجاوز فردا انگشت حسرت به دندان می‌گیرد .
این هشدار برگرفته شده از فرموده الهی است که می‌فرماید :
« وَیَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَىٰ یَدَیْهِ یَقُولُ یَا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا»(الفرقان/۲۷)
در آن روز ستمکار (کفرپیشه) هر دو دست خویش را (از شدّت حسرت و ندامت) به دندان می‌گزد.
۱۶- پنهان کردن سختی‌ها نشانه‌ی جوانمردی است.
۱۷- با کسی که بد می‌کند، نیکی کن، اینگونه او را باز می‌داری.
۱۸- نیکی کردن دهان را می‌بندد .
۱۹- هرکس زبانش شیرین باشد، برادرانش زیاد خواهند بود. .
۲۰- هر کس صداقتش کم باشد دوستان او نیز کم خواهند بود.
۲۱- زبانت را هر طور که عادت دهی همان طور می‌چرخد.
۲۲- هر کسی که به دنبال چیزهای بی‌فائده باشد، چیزهای مفید را از دست می‌دهد.
۲۳- کسی که با خوبان است، از شروران در امان است .
۲۴- همنشین خوب، غنیمت است .
۲۵- همراهی با انسان احمق سبب نقص و زیان در دنیا و حسرت در آخرت می‌شود .
۲۶- آنچه برای دیگران نمی‌پسندی، برای ادب کردن خودت کفایت می‌کند .
۲۷- نگاه نکن به گوینده، بلکه به گفتار بنگر .
۲۸- بهترین مردم کسی است که برای مردم سودمند باشد.
۲۹- انسان زیر زبانش پنهان است .
۳۰- زبان معیار است، پرت و پلاگویی آن نشانه جهالت و درست گویی آن نشانه‌ی خرد است .
۳۱- برادرت کسی است که در سختی با تو همدردی می‌کند .
۳۲- ارزش هر فردی در چیزی است که آن را خوب می‌داند.
۳۳- از یورش سخاوتمند در وقت گرسنگی و از پرخاشگری بخیل در وقت سیری بر حذر باش.
۳۴- نفس آنچه را که با هوای آن سازگار است ترجیح می‌دهد و آسانی را بر می‌گزیند، به سوی سرگرمی‌و لهو می‌رود و انسان را به کارهای بد فرمان می‌دهد، به فساد فرا می‌خواند، راحت طلب است و از کار می‌گریزد، اگر آن را مجبور کنی آن را پرورش داده ای و اگر رهایش کنی خوار و ذلیلش نموده‌ای.
۳۵- ناتوانی آفت و صبر شجاعت و زُهد ثروت و پرهیزگاری سپر است.
۳۶- برده‌ی دیگران مباش، زیرا خدا تو را آزاد آفریده است.
۳۷- هرگز به آرزوها تکیه مکن، چون اعتماد به خیالات و آرزوها سرمایه و کالای افراد احمق است.
۳۸- مردم در خواب به سر می‌برند، وقتی بمیرند بیدار می‌شوند.
۳۹- مردم دشمن چیزهایی هستند که نمی‌دانند.
۴۰- کسی که قدر خود را بداند، هرگز هلاک و گمراه نمی‌شود.
۴۱- چه بسا که سخنی، نعمتی را از دست می‌گیرد.
۴۲- آداب لباس‌های نو و اندیشه آئینه صافی است.
۴۳- فقر انسان هوشیار را چنان لال می‌کند که دلیلش را نمی‌تواند ارائه دهد و فقیر در شهر و دیار خود غریبه است.
۴۴- هر گاه دنیا به کسی روی آورد، خوبی‌های دیگران را به او عاریه می‌دهد و هرگاه به او پشت کند خوبی‌های خودش را از او می‌گیرد.
۴۵- دلهایتان را جمع کنید و آن را به سوی حکمت سوق دهید، زیرا دل هم مانند بدن‌ها خسته می‌شوند.
۴۶- باز بودن چهره و خوشرویی بهره‌ای دیگر است
۴۷- عفو و بخشیدن با وجود قدرت، شکر توانایی است .
۴۸- تکرار معذرت خواهی یادآوری گناه است .
۴۹- بهترین و رساترین پند و موعظه نگاه کردن به مرده‌هاست .
۵۰- یادآوری مرگ به دلها صفا می‌بخشد .
اینها بخشی از سخنان حکمت آمیز علی بن ابی طالب بود که میان مردم پخش شده‌اند، ایشان در حقیقت بسیاری از تجربه های زندگی خود را در قالب جمله‌های مختصر و پر معنی ارائه داده‌است و این سخنان در جامعه‌ی او و در جوامع بعدی تا به امروز تاثیر به سزایی داشته‌اند. خلاصه اینکه سخنان حکمت آمیز و سخنرانی‌ها و اشعار و مواعظ از وسیله‌هایی بودند که امیرالمومنین علی در توجیه و راهنمایی و تعلیم جامعه اسلامی‌از آن استفاده می‌کرد.
