سنت دومین منبع اساسی در اسلام است.

در برنامه امروز دین و جامعه در رابطه با موضوع سنّت با شما سخن خواهیم گفت.
پس از قرآن کریم، سنت، دومین منبع اساسی در دین اسلام است.
سنت اصطلاحی است که مبین نمونه های اخلاقی و دینی حضرت پیغمبر می باشد.
به رغم وجود برخی تفاوتهای کوچک، از قرن سوم به بعد دو عبارت سنت و حدیث بگونه ای نزدیک به هم مورد استفاده قرار گرفته اند.
به این ترتیب در کل هنگام استفاده از دو عبارت حدیث و سنت، از یک معنای واحد قصد می شود.
علمای اسلام در حیات دینی، سنت را در سه زمینه مورد بررسی قرار داده اند.
نخست سنتی که مصدر صدور حکم در راستای قران کریم است، دوم سنتی که مفسر احکام قرآن کریم است و سوم سنتی که منبع احکامی است که امروزه در خارج از شعاع قرآن کریم قرار دارد.
شق نخست همان ایات موجود در قرآن کریم است که در مورد به جای اوردن فرامین الهی و اخلاقی توسط اصحاب حضرت پیغمبر بیان شده است.
این شق، بعنوان امری تبلیغی برای قران کریم تلقی می گردد.
در واقع حضرت پیغمبر در طول حیات مبارکش به صور مختلف و با عباراتی غیر از انچه که در قران کریم موجود است مطالبی بیان کرده است.
این عبارات به دلیل برخوردای از قطعیت و پشتوانه قرآنی، همانند احکام قرآن تلقی می شوند.
در این خصوص نمونه های متعددی وجود دارد.
بخش مهمی از سنت حضرت پیغمبر در تفسیر و تحلیل ایات قران کریم نهفته است.
این وظیفه ای الهی است که به حضرت پیغمبر عنایت شده است.
اصحاب و همراهان ایشان، هنگامیکه در فهم آیه ای دچار سختی شده اند شان نزول و معنای آن ایه را از حضرت پیغمبر پرسیده و بر محتوا و مقصود ان آگاه گشته اند.
مواردی نیز بوده که نبی اکرم(ص) بدون اینکه کسی از ایشان سئوال بپرسد خود در مقام توضیح و تبیین برامده اند.
این مورد، با شق دوم سنت که قبلا گفتیم مطابقت دارد.
حضرت پیغمبر در برخی اوقات، احکامی صادر فرموده اند که مسلمانان قادر به ایجاد ارتباط مستقیم میان آن احکام و ایات قران کریم نبوده اند.
فراموش نکنیم که پیامبر گرامی اسلام علاوه بر برخورداری از مقام نبوت در مقام رهبر و مدیر جامعه نیز بوده اند. این امر سبب شده تا ایشان در راستای حل و فصل برخی از مسائل به اجتهاد متوسل شوند.
به این ترتیب حضرت پیغمبر علاوه بر محاسبه عقلانی هر موضوع، به عرف و عادت جامعه پیرامون خود و همچنین نیازهای آن جامعه توجه نشان داده اند.
چراکه اسلامی دینی جهانی است و تا روز قیامت بر عالم مستقر خواهد ماند.
این شرایط سبب می شود تا احکام ثانویه ای براساس مقتضیات متغیر زمانی و مکانی صورت ظهور یابد.
هنگامیکه پیامبر گرامی اسلام در رابطه با مسائل نوظهور جامعه براساس اجتهاد نظر میداده اند، در صورت صحتش به مورد اجرا گذاشته میشده و در صورت عدم صحتش از جانب خداوند هشدار دریافت می کرده است. چراکه هر فعل حضرت پیغمبر تا روز قیامت دوام خواهد داشت.
علمای اسلام مدت مدیدی پس از رحلت حضرت پیغمبر به دلیل اهمیت فراوان مسئله، اقدام به تجمیع و تدوین اطلاعات موجود در زمینه سنت ایشان نموده اند.

از ابتدای قرن دوم هجری، روایات پراکنده موجود گردآوری شده و در قالب کتابهایی تدوین شده است.
در قرن سوم هجری، بخش بزرگی از تصنیفات ذیربط با احادیث نبوی به اتمام امده و مجموعه های بسیار نفسی از کتب احادیث تهیه شده است. در طول قرنهای بعد نیز براین کتب، شرحها نوشته شده است.
اما فراموش نکنیم که برای انتقال سنتهای پیامبر گرامی اسلام به انسانهای قرون بعد، ضروری بود تا درستی این سنن تثبیت و تایید گردد. در این راستا تلاشهای فوق العاده بزرگی صورت گرفته است.
علمای اسلام در منابع سنت، گفتار و کردار حضرت پیغمبر را در دو بخش دینی و دنیوی مورد توجه قرار داده اند.
به این ترتیب که گفتار و کردار پیامبر گرامی اسلام از نظر دینی برای مومنین لازم الاجرا تلقی شده است.
از نظر دین مبین اسلام، رفتار، گفتار و پندار انسانهای دارای ارزشهای دینی هستند. چراکه قصد دین خشنودی دنیوی و اخروی انسانها است. همین نگرش سبب شده تا تمامی رفتارهای انسانی در قالب خوب و بد، درست و نادرست، گناه و ثواب و حلال و حرام طبقه بندی شوند.
اما بی تردید عقل بشر نیز در برخی از موارد می تواند قادر به انتخاب راه درست گردد.
پیامبر گرامی اسلام وظایف الهی خود را به مورد اجرا گذاشته و ضمن دعوت انسانها به دین الهی، با نمونه های بارز اخلاقی، اصولی، خدشه ناپذیر، صبورانه و فداکارانه خود هر فردی از جامعه را تحت تاثیر و هدایت قرار می دهد.
سنت حضرت پیغمبر نسخه جامع و تمام و کمالی برای رستگاری مومنین در دنیا و اخرت است.
این سنت در تمامی زوایای فرهنگ اسلامی و در سراسر جهان نفوذ کرده و بعنوان میراثی بس گرانبها و نفیس تلقی می گردد.
بخصوص اینکه سنت پیامبر گرامی اسلام، علاوه بر علوم دینی، از فلسفه گرفته تا علوم طبیعی، از ادبیات گرفته تا تاریخ و از معماری گرفته تا هنرهای زیبا، همه و همه را تحت تاثیر خود قرار داده است.

از ابتدای تاریخ اسلام برخی کوشیده اند تا سنت حضرت پیغمبر را در راستای منافع خود مورد سوء استفاده قرار دهند.
علمای اسلام همانند دیروز، امروز نیز مبارزه سرسختانه ای را علیه این فرصت طلبان به عمل می اورند.
آنها برای فهم درست سنت نبی اکرم(ص) مجدانه تلاش می کنند.
بی تردید منتسب کردن برخی از روایات به حضرت پیغمبر که دارای ردپاهایی از تلاطمات سیاسی و اجتماعی جهان اسلام در ادوار مختلف است کاری پسندیده و صحیح نیست.
برخی عبارات هستند که در ازمنه مختلف بیان شده و به دروغ به پیامبر گرامی اسلام نسبت داده شده است.
امروزه در جهان اسلام کارها بزرگی برای درک و فهم صحیح سنت حضرت پیغمبر در حال اجرا است.
در این راستا لازم است تا هر عالم دینی ای که قصد پژوهش در این خصوص را دارد، قبل از هرچیز، الگو بودن حضرت پیغمبر در همه امور برگزیده و اخلاقی را به درستی درک کرده باشد.
علمای اسلام در رابطه با شناخت سنت صحیح از سقیم، علاوه بر درایت و ذکاوت شخصی خود، می بایست در خصوص علوم قرانی، زندگی پیامبر گرامی اسلام، داده های عقلانی تبحر یابند و در ضمن تلاش برای دستیابی به شیوه های نوین ارزیابی، برای مسلمانان جامعه ای سالم و قابل زیست را فراهم کنند.
در چنین شرایطی لازم است تا در دنیای امروز به هنگام مطالعه کتب حدیث، نخست از سندیت آن مطلع گردیم و از پیوند قطعی ان با حضرت پیغمبر آگاه گردیم.
در واقع هر حدیثی نخست نباید مخالف با قران کریم باشد و دوم اینکه در کتب دیگر حدیث در مورد آن تفاوتها و تناقضات بارز به چشم نخورد.
فراموش نکنیم که در پیش گرفتن رویکردب جزئی نگر در مواجه با منابع دینی درست نیست و حتی چنین رویکردی می تواند انسان را به سوی راههای نادرست سوق دهد.
نهایت اینکه به هنگام بیان عبارات دینی می بایست به جای دشمنی از دوستی، به جای اغتشاش از صلح و به جای تردید و واهمه از آرامش و سکونت روحی پیروی کنیم.

تی آر تی فارسی