پرسش: حکم نماز بدون خشوع چیست؟

پرسش: حکم خشوع در نماز چیست؟ و آیا نمازی که در آن خشوع نباشد، باطل است؟

پاسخ علامه دکتر یوسف قرضاوی:

الحمدلله، و الصلاه و السلام علی رسول الله، و علی آله و صحبه، و من اتبعه الی یوم الدین، و بعد..

عدم خشوع در نماز می تواند بر چند گونه باشد:

اگر عدم خشوع در نماز بدین گونه باشد که نمازگزار در حین خواندن نمeadاز، حرکات زیادی که جزو نماز نیستند را انجام دهد، مثلا بدنش را می خاراند، به ساعتش نگاه کند یا اینکه آن را دستش کند، یا سرش را بگرداند و به اطراف توجه کند و یا به عمامه اش مشغول شود و …  و بعضاً حرکاتی دیگر از این دست که برخی مردم انجام می دهند، که اگر انجام دادن این نوع حرکات در نماز زیاد شود، به دلیل عبثی و بی مورد بودن آنها، نماز را باطل می کند؛ نمی توان مسلمانی را تصور کرد که با قلب و فکر به پروردگارش رو آورده و به نماز احترام می گذارد و ارزش و قیمت نماز را درک و احساس کند ولی در نمازش حرکات بیهوده انجام دهد.

اما اگر عدم خشوع در نماز به این معنی باشد که فرد احیاناً حرکات محدودی انجام دهد، اما به غیر نماز فکر کند و یا حضور قلب نداشته باشد، نمازش باطل می شود و نمازش بی روح خواهد بود. پس روح نماز، در حقیقت همان خشوع داشتن در نماز است. همانطور که الله تعالی می فرماید:

«قد افلح المؤمنون؛ الّذین هم فی صلاتهم خاشعون».المؤمنون:۱

«به یقین مؤمنان رستگار شy
دند آنان که در نمازشان فروتن(و هوشیار دل) هستند.»

 و خشوع دو گونه است: خشوع دل، و خشوع اندام ها.

خشوع قلب یعنی احساس حضور الله عز و جل و آگاهی از عظمتش، و اندیشیدن در معانی قرآن، و اندیشیدن در آنچه از آیات که تلاوت می کنیم و یا می شنویم و یا در اذکار می گوییم: معنای تکبیر؛ معنای تسبیح؛ معنای سمع الله لمن حمده و این چنین اذکاری که در نماز می گوییم. چنانچه اشراف داشته باشیم به معانی این اذکار و تفکر به آنچه از آیات می خوانیم و یا می شنویم و در این هنگام احساس اینکه که در حیطه و سیطره الله عزوجل قرار داریم، این موارد باعث می شود که نماز از بازی ها و شوخی ها زدوده گردد.

و همانگونه که کسی از گذشتگان از حاتم اصم پرسید نمازت را چگونه به جا می آوری ؟ گفت: با علم و به تحقیق، الله اکبر می گویم؛ و قرآن را به آرامی و تأمل قرائت می کنم، و خاشعانه به رکوع می روم، و فروتنانه سجده می برم، و بهشت را در سمت راست می بینم و جهنم را در چپ، و صراط را در مقابل گام هایم، و کعبه را در میان ابروانم، و فرشته مرگ را بر سرم و اطرافم مملو از گناهانم گشته، و خداوند را ناظر بر آنها، و آنگونه نماز می خوانم که انگار آخرین نمازی است که در عمرم می خوانم، و تا جایی که بتوانم آن را مخلصانه به جا می آورم، و تسلیم می شوم و نمی دانم که آیا خداوند آن را از من خواهد پذیرفت و یا می گوید: آن را بر چهره انجام دهند اش بکوبید.!

اگر در هنگام نماز خواندن هم و غم های دنیوی بر فرد هجوم بیاورند، و نفس انسان کاملا به غیر از نماز مشغول شود، این حالت شایسته ی  انسان مسلمان نیست. در کل، بعضی از امور و حالت ها اجباراً بر انسان عارض می شود و او را در بر می گیرد، و موضوع این است که باید فکر و ذهن را از این امور دور کند. می بایست در مکانی نماز خواند که برای عبادت مهیا باشد و بتوان در آن خشوع داشت و در معانی تدبر نمود. و تا جایی که امکان دارد ذهن را بر معانی متمرکز کرد و اگر در لحظاتی هم از نماز دور شدیم چنانچه خداوند بخواهد آن را بر ما می بخشاید. و این معنای خشوع قلب است.

و همچنین خشوع و آرامش اعضا تکمیل کننده خشوع قلب است و البته بیانگر آن. آنچنان که در روایتی آمده است: اگر قلب خاشع گشت، اعضا نیز به دنبال آن خشوع می ورزند. (رواه الحکیم ترمذی)

پس نباید در نمازمان، همچون روباه به اطراف نگاه کنیم و همچون کودکان در آن بازی کنیم و حرکات زیادی انجام دهیم به گونه ای که باعث اختلال در خشوع نماز گردد و روح نماز از بین  برود. و قطعا شایسته ی بودن در محضر خداوند و قرار گرفتن در آن، نیازمند نماز است.

مترجم: ناصر سلیمی

منبع: سایت رییس اتحاد علما