صــــلاح الـــدّین.نــت پایگاه اینترنتی عبدالعزیزسلیمی (نویسنده و مترجم)
۸۶۵ ـ عن سلمان الفارسى قال: خَطَبَنَا رَسُوْلُ اللهِ صلی الله علیه وسلم فِىْ آخِرِ یَوْمٍ مِّنْ شَعْبَانَ فَقَالَ: یَا اَیُّهَاالنَّاسُ قَدْاَظَلَّکُمْ شَهْرٌ عَظِیْمٌ شَهْرٌ مُبَارَکٌ شَهْرٌ فِیْهِ لَیْلَهٌ خَیْرٌ مِنْ اَلْفِ شَهْرٍ جَعْلَ اللهُ صِیَامَهُ فَرِیْضَهً وَ قِیَامَ لَیْلَه تَطَوُّعآ مَنْ تَقَرَّبَ فِیْهِ بِخَصْلَهِ مِّنَ الْخَیْرِ کَانَ کَمَنْ اَدّى فَرِیْضَهً فِیَْما سِوَاهُ وَ مَنْ اَدّى فَرِیْضَهً فِیْهِ کَانَ کَمَنْ اَدّى سَبْعِیْنَ فَرِیْضَهً فِیَْما سِوَاهُ وَ هُوَ شَهْرُالصَّبْرِ وَ الصَّبْرُ ثَوَابُهُ الْجَنَّهُ وَ شَهْرُ الْمَوَاسَاهِ وَ شَهْرٌ یُزَادُ فِیْهِ رِزْقُ الْمُؤْمِنِ مَنْ فَطَّرَ فِیْهِ صَائِمآ کَانَ لَهُ مَغْفِرَهٌ لِذُنُوْبِه وَ عِتْقُ رَقْبَتِه مِنَ النَّارِ وَ کَانَ لَهُ مِثْلُ اَجْرِه مِنْ غَیْرِ اَنْ یُنْتَقَصَ مِنْ اَجْرِه شَیْىءٌ قُلْنَا یَا رَسُوْلَ اللهِ لَیْسَ کُلُّنَا یَجدُ مَا یُفَطِّرُ بِه الصَّائِمَ فَقَالَ رَسُوْلُ اللهِ صلی الله علیه وسلم یُعْطِى اللهُ هذَا الثَّوَابَ مَنْ فَطَّرَ صَائِمآ عَلى مَذْقَهِ لَبَنٍ اَوْ شَرْبَهٍ مِنْ مَاءٍ وَ مَنْ اَشْبَعَ صَائِمآ سَقَاهُ اللهُ مِنْ حَوْضِىْ شَرْبَهً لاَیَظْمَأ حَتّى یَدْخُلَ الْجَنَّهَ وَ هُوَ شَهْرٌ اَوَلُّهُ رَحْمَهٌ وَ اَوْسَطُهُ مَغْفِرَهٌ وَ اخِرُهُ عِتْقٌ مِنَ النَّارِ وَ مَنْ خَفَّفَ عَنْ مَمْلُوْکِه فِیْهِ غَفَرَاللهُ لَهُ وَ اَعْتَقَهُ مِنَ النَّارِ.(رواه البیهقى فى شعب الایمان)
ترجمه :
از سلمان فارسى روایت است که در آخرین روز ماه شعبان رسول اکرم صلی الله علیه وسلم براى ما خطبه‌اى ایراد فرمودند: و در آن بیان داشتند: اى مردم! بر شما ماه با عظمت و با برکتى سایه افگنده است، یک شب آن ماه (شب قدر) از هزار ماه بهتر است، خداوند روزه آن ماه را فرض کرده و در شبهاى آن قیام به بارگاه خود را (یعنى نماز تراویح را) عبادت نفلى مقرر نموده (که ثواب بزرگ دارد) هر شخصى در این ماه عبادت نفلى انجام دهد و قصد او حاصل کردن قرب و رضاى الهى باشد به اندازه عبادات فرضى دیگر ماهها به او ثواب مى‌رسد، و اداى فرض در این ماه به اندازه ثواب هفتاد فرض در ماههاى دیگر است.
این ماه ماه صبر است. و عوض صبر بهشت است، این ماه همدردى و مواسات است، و این همان ماهى است که در رزق بندگان مؤمن افزوده مى‌شود،هر کس در این ماه به شخص روزه‌دارى (به قصد حصول ثواب و رضاى الهى) افطار دهد، گناهان او مورد مغفرت قرار گرفته و از آتش دوزخ آزاد مى‌شود و به اندازه ثواب آن روزه‌دار به او ثواب مى‌رسد بدون اینکه از ثواب آن شخص روزه‌دار کاسته شود، عرض شد: یارسول الله! هر یک از ما توانائى و اسباب افطار دادن را ندارد (پس آیا غربا و مساکین از این ثواب بزرگ محروم مى‌شوند؟) آن حضرت فرمودند: خداوند این ثواب را به آن کس هم مى‌دهد که اندکى شیر و یا فقط آب به روزه دارى افطار بدهد، (رسول اکرم صلی الله علیه وسلم رشته کلام را ادامه داده و فرمودند) و هر کس روزه‌دارى را طعام بدهد، او را خداوند متعال از حوض من (کوثر) چنان سیراب خواهد کرد که هرگز تشنگى را احساس نمى‌کند تا آنکه به بهشت مى‌رود، (بعد از آن فرمودند) قسمت اول این ماه رحمت است و قسمت میانى آن مغفرت است و قسمت آخر آن، آزادى از آتش دوزخ است. (سپس فرمودند) و هر کس در این ماه در کارهاى غلام و خادم خود تخفیف و کمى کند، خداوند متعال او را مغفرت مى‌کند و از آتش دوزخ نجات مى‌دهد.
شرح :
مقصد و مدعاى این خطبه نبوى واضح است تا هم براى توضیح بیشتر چند بخش آن موارد ذکر مى‌شوند.
۱ـ بزرگترین و اولین فضیلت و عظمت ماه رمضان در این خطبه این بیان شد که در آن شبى است که از هزار شب بلکه از هزار ماه بهتر است، این مطلب در سوره قدر قرآن مجید نیز بیان گردیده و تمام آن سوره حاوى و مشتمل بر فضیلت و عظمت همین شب است و براى فهمیدن و پى بردن به عظمت و اهمیت این شب همین مقدار کافى است.
در هزار ماه تقریبآ سى هزار شب وجود دارد، مطلب بهتر بودن شب لیله القدر از هزار ماه این است که بندگان طالب قرب و رضاى الهى و کسانى که با او رابطه دارند در همان یک شب، آن قدر مسافت قرب الهى را طى مى‌کنند که در هزاران شب دیگر طى نمى‌شود، همانطورى که ما در این جهان مادى مشاهده مى‌کنیم که با هواپیما و یا موشک و دیگر وسایل در یک روز بلکه در یک ساعت مسافتى طى مى‌شود که در زمان قدیم در هزاران سال طى مى‌شد.
سرعت سیر سفر براى حصول رضا و قرب الهى در شب لیله القدر، آن قدر سریع مى‌شود که آنچه طالبان و مشتاقان راستین را در هزاران ماه حاصل نمى‌شد، در این شب مبارک حاصل مى‌شود، همچنین در پرتو توضیح مذکور، مطلب این ارشاد رسول اکرم صلی الله علیه وسلم که در این ماه انجام نفل به اندازه انجام فرض در دیگر ماهها ثواب دارد و انجام یک فرض به اندازه ثواب انجام هفتاد فرض در ماههاى دیگر ثواب دارد، این است که خصوصیات شب لیله القدر، خصوصیت یک شب از ماه رمضان است، ولى ثواب یک فرض به اندازه هفتاد برابر آن، برکت و فضیلت هر شب و روز ماه مبارک رمضان است، خداوند متعال به ما یقین و باور به این حقایق را نصیب فرماید و توفیق دهد تا از آنها مستفید و بهره مند شویم.
۲ـ در این خطبه درباره رمضان گفته شده که این ماه صبر و غمخوارى است در اصطلاح دین معناى اصلى صبر عبارت از سرکوب خواهشات نفس براى رضاى الله و تحمل مصیبتها و ناگواریها است، بدیهى است که مفهوم روزه نیز همین است همچنین روزه‌دار با گرفتن روزه تجربه مى‌کند و مى‌داند که فقر و فاقه چه مصیبت بزرگى است، و از این رو انگیزه و حس همدردى و غمخوارى با غربا و مساکین که همواره در اثر تهیدستى در فقر و فاقه به سر مى‌برند، پیدا مى‌شود، لذا ماه رمضان بدون تردید ماه صبر و غمخوارى است.
۳ـ این مطلب هم بیان شد که «در این ماه با برکت در رزق اهل ایمان اضافه مى‌شود» هر مسلمان روزه دار بدون استثنا با تجربه مى‌داند که آن طورى که در ماه مبارک رمضان وسایل خوردن و نوشیدن فراهم مى‌شود، در یازده ماه دیگر آن قدر فراهم نمى‌شود، خواه در این عالم اسباب از هر طریقى حاصل شود، با حکم و فیصله الله تعالى حاصل مى‌شود.
۴ـ در آخر خطبه گفته شد «اول رمضان رحمت است و وسط آن مغفرت و آخر آن وقت آزادى از دوزخ است» به نظر بنده بهترین و معقول‌ترین توجیه و تشریح این قسمت این است که استفاده کنندگان از برکات رمضان سه گروه‌اند اول اصحاب صلاح و تقوا که همیشه از گناهان دورى مى‌کنند و هرگاه خطائى از آنها صادر مى‌شود، همان لحظه با توبه و استغفار آن را جبران مى‌کنند، بر این بندگان از آغاز ماه بلکه از اولین شب نزول رحمتهاى الهى شروع مى‌شود.
گروه دوم کسانى هستند که مانند گروه اول اهل صلاح و باتقوا نیستند ولى از صلاح و تقوا بى بهره هم نیستند با آمدن ماه رمضان در قسمت اول آن بوسیله روزه، اعمال خیر و توبه و استغفار حال خود را بهتر و خود را مستحق و مستعد رحمت و مغفرت الهى مى‌کنند. پس در وسط ماه رمضان فیصله مغفرت و معافى آنها مى‌شود.
گروه سوم کسانى هستند که بر جانهاى خود بسیار ظلم کرده‌اند و حال بسیار بدى دارند و گویا مستحق دوزخ هستند ولى با آمدن ماه مبارک رمضان به جمع روزه داران و عبادت کنندگان مى‌پیوندند و با روزه و توبه و استغفار گذشته خود را اصلاح و جبران مى‌کنند، پس در دهه اخیر ماه رمضان (که دهه جوشش دریاى رحمت الهى است) فیصله نجات و رهایى آنها از آتش دوزخ از جانب الله صادر مى‌شود. بنابراین توضیح، ارتباط رحمت الهى در دهه اول رمضان و مغفرت الهى در دهه دوم رمضان و آزادى از دوزخ در دهه آخر رمضان، با سه گروه مذکور این امت خواهد بود.والله اعلم.
قدر و منزلت روزه و پاداش آن
۸۶۶ ـ عن ابى‌هریره قال: قَالَ رَسُوْلُ اللهِ صلی الله علیه وسلم کُلُّ عَمَلِ ابْنِ آدَمَ یُضَاعَفُ الْحَسَنَهُ بِعَشْرِ اَمْثَالِهَا اِلى سَبْعِمَائَهِ ضَعْفٍ قَالَ اللهُ تَعَالى اِلاَّ الصَّوْمُ فَاِنَّهُ لِىْ وَ اَنَا اَجْزِىْ بِه یَدَعُ شَهْوَتَهُ وَ طَعَامَهُ مِنْ اَجَلِىْ لِلصَّائِمِ فَرْحَتَانِ فَرْحَهٌ عِنْدَ فِطْرِه وَ فَرْحَهٌ عِنْدَ لِقَاءِ رَبِّه وَ لَخَلُوْفُ فَمِ الصَّائِمِ اَطْیَبُ عِنْداَللهِ مِنْ رِیْحِ الْمِسْکِ وَالصِّیَامُ جُنَّهٌ وَ اِذَا کَانَ یَوْمُ صَوْمِ اَحَدِکُمْ فَلاَ یَرْفَثْ وَ لاَ یَصْخَبْ فَاِنْ سَابَّهُ اَحَدٌ اَوْ قَاتَلَهُ فَلْیَقُلْ اِنِّىْ اِمْرُءٌ صَائِمٌ.(رواه البخارى و مسلم)
ترجمه :
از ابوهریره روایت است که رسول اکرم صلی الله علیه وسلم (فضیلت و قدر و منزلت روزه را بیان کرده) فرمودند: ثواب هر عمل آدمى از ده برابر تا هفتصد برابر افزوده مى‌شود (یعنى در مورد اعمال خیر این امت قانون عام الهى چنین است که اجر یک نیکى به لحاظ امتهاى پیشین حداقل ده برابر خواهد شد و گاهى اوقات در اثر حالات خاص عمل کننده از نظر اخلاص، خشیت الهى و غیره بیش از بندگان مقبول هفتصد برابر داده خواهد شد، پس رسول اکرم صلی الله علیه وسلم این قانون عام رحمت الهى را ذکر فرمود) ولى ارشاد خداوندى است که: روزه از این قانون عام مستثنى و بالاتر است، آن هدیه خاص بنده من براى من است و من (هر طورى که بخواهم) اجر و پاداش آن را خواهم داد، بنده من براى رضا و خشنودى من، هواى نفس و خوردن و نوشیدن را ترک کرده است.
(پس من خودم بر حسب مشیّت خود پاداش این فداکارى او را خواهم داد) براى روزه‌دار دو خوشى و مسرت وجود دارد، یکى به وقت افطار و دیگرى به هنگام شرفیابى به بارگاه مالک و مولاى خود، و سوگند به الله که بوى دهان روزه‌دار به نزد الله از مشک خوشبوتر است و روزه (در دنیا براى حفاظت از حمله‌هاى نفس و شیطان و در آخرت براى حفاظت از آتش دوزخ) سپرى است.
و چون یکى از شما روزه گرفته باشد، بروى لازم است که سخنهاى بیهوده و فحش نگوید و جنگ و جدال نکند، و اگر دیگر کسى با او جدال و بدگویى کرد پس بگوید که من روزه دارم.
شرح :
قسمتهاى بیشتر حدیث که نیاز به توضیح داشتند، در ضمن ترجمه توضیح داده شد در آخر، رسول اکرم صلی الله علیه وسلم راهنمایى فرمودند که: «چون یکى از شما روزه داشته باشد پس بدگویى و فحش گویى و جنگ و جدال نکند و اگر فرضآ کسى دیگر با وى در آمیخت و به او بد گفت تا هم او چیزى نگوید بلکه فقط بگوید: برادر! من روزه دارم در این تذکر و راهنمایى اخیر اشاره به این است که فضایل و برکات خاصى که براى روزه بیان شده است، آن روزه‌هایى مراد هستند که علاوه بر خود دارى از خوردن و نوشیدن و شهوت نفس، از دیگر گناهان حتى که از سخنان بد و ناپسند دورى و اجتناب شود، در حدیث دیگرى که عنقریب ذکر مى‌شود؛ بیان شده که هر شخصى روزه گیرد ولى از کارهاى بد و سخنان بد دورى نکند، خداوند به تشنه و گرسنه بودن او هیچ نیازى ندارد.
۸۶۷ ـ عن سهل بن سعد قال: اِنَّ فِى‌الْجَنَّهِ بَابآ یُقَالُ لَّهُ الرَّیَّانُ یَدْخُلُ مِنْهُ الصَّائِمُوْنَ یَوْمَ الْقِیمَهِ لاَیَدْخُلُ مِنْهُ اَحَدٌ غَیْرُهُمْ یُقَالُ اَیْنَ الصَّائِمُوْنَ؟ فَیَقُوْمُوْنَ لاَیَدْخُلُ مِنْهُ اَحَدٌ غَیْرُهُمْ فَاِذَا دَخَلُوْا اُغْلِقَ فَلَمْ یَدْخُلْ مِنْهُ اَحَدٌ(رواه البخارى و مسلم)
ترجمه :
از سهل بن سعد روایت است که رسول اکرم صلی الله علیه وسلم فرمودند: از دروازه‌هاى بهشت یک دروازه مخصوصى است که به آن «باب الریان» گفته مى‌شود از آن دروازه روز قیامت فقط روزه داران داخل مى‌شوند (کسى دیگر غیر از آنها داخل نمى‌شود) در آن روز اعلام مى‌شود : کجایند کسانى که براى الله روزه مى‌گرفتند؟ پس آنها حرکت مى‌کنند و جز آنها دیگر کسى از آن دروازه وارد نمى‌شود،وقتى از آن دروازه وارد بهشت مى‌شوند، آن دروازه بسته مى‌شود و دیگر کسى از آن وارد نمى‌شود.
شرح :
در روزه بیشترین مشقتى را که آدمى متحمل مى‌شود و بزرگترین فداکارى روزه‌دار محسوب مى‌شود، تشنگى است، لذا پاداش و جایزه‌اى که به او داده مى‌شود، بیشتر جنبه سیر آبى باید غالب و نمایان باشد، به همین مناسبت براى ورود روزه داران به بهشت دروازه‌اى که تعیین شده، دروازه مخصوصى است وصفت خاص آن سیر آبى و شادابى است.
معناى لغوى «ریان» کاملا سیر آب شدن است، این سیر آبى کامل صفت دروازه‌اى است که از آن وارد مى‌شوند بعدآ هنگامى که به بهشت وارد مى‌شود، آنچه از جانب الله بر آنها انعام و فضل مى‌شود، فقط خداوند از آن آگاه است که فرموده است: «الصوم لى و انا اجزى به» روزه مخصوص من است و من پاداش آن را مى‌دهم
