نگاهی کوتاه به زندگی دکتر عبدالکریم زیدان

چند صباحی پیش، خبر رحلت عالمی فرزانه و فقیهی بلندپایه، ابرهای غم را مهمان آسمان دنیای اسلام کرد. دانشمندی که آثار و تألیفات وی، رونق بخش مکتب فقهی اسلام بود. تقدیرش چنین رقم خورد که دور از وطن و خویشانش دار فانی را وداع گوید و به دیار صالحان بشتابد. او «دکتر عبدالکریم زیدان»، دبیر کل سابق جماعت اخوان المسلمین عراق است که روز دوشنبه، ۲۶ربیع الأول ۱۴۳۵هـ، مصادف با ۲۷ ژانویه ۲۰۱۴م [۷ بهمن ۱۳۹۲ هـ. ش]، پس از سال‌ها درگیری با بیماری، [در سن ۹۷سالگی] در شهر «صنعا» ی یمن وفات یافت.

«علامه عبدالکریم زیدان» -رحمه‌ الله‌ لحظه‌ای از فراگیری علم و تعلیم آن باز نماند. حکومت مستبد و زورگوی بعث، سختی و مشقت‌های بسیاری به وی تحمیل کرد و او را از فعالیت‌هایش منع نموده بود و تمام حرکات و سکناتش را به دقت زیر نظر داشت. تا اینکه در سال ۱۹۹۲م، زیر بار این فشار‌ها و برخلاف میل باطنی‌اش، ناچار شد به یمن سفر کند. در آن‌جا مشغول تدریس شد و تا زمانی که از دنیا رفت، همان‌جا ماند.

وی علی‌رغم رنج بیماری و محنت دوری، هم‌وطنانش را از خاطر نبرد و همواره دل در گرو میهن داشت. از احوالشان جویا می‌شد و اخبارشان را پیگیری و در خصوص اوضاع آنان بیانیه‌هایی صادر می‌کرد.

زندگی «دکتر زیدان»، قصه‌ی رنج و دشواری، صحنه‌ی اراده و نبرد و عرصه و نماد توفیق و پیروزی است. او در سال ۱۹۱۷م در شهر بغداد دیده به جهان گشود. ۳سال بیش‌تر نداشت که از سایه‌ی محبّت پدر محروم شد و یتیم ماند. تحصیلات ابتدایی را در محل تولّدش گذراند. پس از اتمام مقطع متوسطه، وارد دانش‌سرای آموزش ابتدایی شد. بعد از فراغت، در مدارس ابتدایی شروع به تدریس کرد. سپس در دانشکده‌ی حقوق بغداد پذیرفته شد و با موفقیت از آن فارغ‌التحصیل شد. مدتی نیز به مدیریت یکی از دبیرستان‌های علوم دینی گماشته شد.

چند سال بعد، به دانش‌سرای شریعت اسلامی دانشگاه قاهره راه یافت و با رتبه‌ی ممتاز، مدرک کار‌شناسی ارشد را دریافت کرد. در سال ۱۹۶۲م، با تألیف اثر ارزشمند «احکام الذمیین و المستأمنین فی الشریعه الإسلامیه» موفّق به اخذ گواهی دکترا با نمره‌ی بسیار عالی از دانشگاه قاهره شد.

«دکتر زیدان» از محضر بسیاری از اساتید برجسته‌ی عراقی و مصری از جمله: «شیخ امجد زهاوی»، «شیخ عبدالقادر خطیب»، «شیخ نجم الدین واعظ»، «شیخ محمّد محمود صواف» بنیان‌گذار اخوان المسلمین در عراق و اولین دبیرکل آن از سال ۱۹۴۴تا سال ۱۹۵۹م، «شیخ علی خفیف»، «شیخ محمّد ابوزهره» و «شیخ حسن مأمون» کسب فیض و دانش کرده است.

مناصب و مسؤولیت‌ها:

مهم‌ترین مسؤولیت‌هایی که «دکتر زیدان» (رح) در زمان حیات به عهده داشته است:

-استاد و رئیس گروه شریعت اسلامی در دانشکده‌ی حقوق دانشگاه بغداد

-استاد شریعت اسلامی و رئیس گروه ادیان در دانشکده‌ی هنر دانشگاه بغداد

-مدیر تحصیلات تکمیلی در دانشگاه بغداد

-استاد شریعت اسلامی و ریاست دانشکده‌ی مطالعات اسلامی بغداد

-استاد شریعت اسلامی و رئیس گروه مطالعات اسلامی و مسئول تحصیلات تکمیلی دانشگاه صنعای یمن از سال ۱۹۹۲م تا هنگام وفاتش

-استاد فقه و اصول در دانشگاه ایمان شهر صنعا

او در بسیاری از مجامع علمی- اسلامی عضو بوده و مشارکت فعّالی داشته است. از جمله:

-عضو مجلس علمای مدینه‌ی منوره از دهه‌ی ۷۰

-عضو مجمع فقهی وابسته به اتحادیه‌ی جهان اسلام از سال ۲۰۰۰م

-عضو مجلس مجمع فقه اسلامی در دانشگاه ایمان شهر صنعا

-عضو مجلس شورای فقه اسلامی وابسته به انجمن ارتباطات جهان اسلام در مکه‌ی مکرمه

-عضو کمیته‌ی داوران برای بخشش جایزه‌ی «هائل سعید» (رح) در زمینه‌ی علوم و هنر

تخصّص و توانمندی هم‌زمان وی در دو رشته‌ی حقوق و شریعت اسلامی، ویژگی بارز و قابل ملاحظه‌ای است که دیدگاه و نگرش استاد را منحصر به فرد و از سایرین متمایز می‌گرداند.

وی در همایش‌ها و سمینارهای فقهی مختلف نیز حضوری پررنگ داشته و در این زمینه آثار ارزنده‌ای از خود به یادگار گذاشته است:

-مشارکت و ایراد سخنرانی در مراسم بزرگداشت «هفته‌ی فقه اسلامی» کشور کویت در دهه‌ی ۶۰ میلادی. در این دهه، از وی جهت همکاری و نویسندگی در برخی از موضوعات، برای نگارش «دایره المعارف فقه اسلامی» در کشور کویت دعوت به عمل آمد.

-در سال ۱۹۶۲م در بخش سوم همایش «قانون و علوم سیاسی» که با حمایت اتحادیه‌ی عرب در بغداد برگزار شد، شرکت و بحثی ماندگار تحت عنوان «الشریعه الإسلامیه و القانون الدّولی العام» ارائه نمود.

-در دهه‌ی ۷۰ میلادی به عنوان یکی از اعضای هیئت امنای مجلس علمای مدینه‌ی منوّره برگزیده شد.

-در همایش «هفته‌ی فقه اسلامی» که اوایل دهه‌ی ۷۰ میلادی در شهر ریاض برگزار شد، شرکت کرد و سخنرانی نمود.

-در همایش «هفته‌ی فقه اسلامی» کشور قطر، در سال ۱۹۹۵- ۱۹۹۶م، نیز مشارکت داشت.

«دکتر عبدالکریم زیدان» (رح) با تألیف اثر گرانمایه‌ی «المفصل فی احکام المرأه و البیت المسلم»، جایزه‌ی جهانی «ملک فیصل» را از آن خود کرد. [در سال ۱۴۱۷هـ، ۱۹۹۷م ]. این اثر در ۱۱جلد تألیف و در آن دیدگاه فرقه‌های متعدد اسلامی [در خصوص احکام مربوط به زن] به تفصیل بیان شده است.

 

آثار و تألیفات:

«دکتر زیدان» (رح) از هر خوشه‌ی علم توشه‌ای برگرفته و در زمینه‌های مختلف، دارای تألیفات متعددی است. از جمله‌ی این آثار:

-بحوث فقهیه معاصره

-الوجیز فی اصول الفقه [توسط «دکتر فرزاد پارسا» ترجمه شده و انتشارات کردستان آن را به چاپ رسانده است- مترجم]

-موجز الأدیان فی القرآن

-المفصل فی احکام المرأه و البیت المسلم (۱۱جلد)

-المستفاد من قصص القرآن للدعوه و الدعاه [۲ جلد]

-الإیمان بالقضاء و القدر

-اصول الدعوه

-اللقطه و احکام‌ها فی الشریعه

-مجموعه بحوث فقهیه

-القیود الوارده علی الملکیه الفردیه للمصلحه العامه فی الشریعه الإسلامیه

-القصاص و الدیات فی الشریعه الإسلامیه

-المدخل لدراسه الشریعه الإسلامیه

-الوجیز فی شرح القواعد الفقهیه

-نظرات فی الشریعه الإسلامیه مقارنه بالقوانین الوضعیه

-نظام القضاء فی الشریعه الإسلامیه

-[و آثار بسیار دیگر]

استاد فقید، «دکتر عبدالکریم زیدان» (رح)، جمع غریبانه‌ی ما را وداع گفت؛ لیکن میراث فقهی و علمی بسیار گرانبهایی از خود برجای گذاشت که بر نسل‌های طالب و علاقه‌مند به علوم دینی، لازم است از آن استفاده کنند و بهره ببرند. دوری از میهن بسیار دلش را آزرده بود و جز با دیدار دوباره‌ی آن، خاطر رنجورش تسلّی نمی‌یافت. ولی افسوس که عمر گرانمایه‌اش کفاف نداد. جنازه‌ی آن مرحوم (رح) پس از مرگ، به وطنش بازگردانده شد تا در خاک آن آرام گیرد.

روحش قرین رحمت و راهش پر رهرو باد – آمین

٭ اسراء بدر / ترجمه: اقبال جهانگیری (اصلاح وب)