اردوغان، کاریزمایی که همچنان زنده است.

پیش بینی عبور موفقیت آمیز نخست وزیر ترکیه از بحران

 بحرانی که در ترکیه با دستگیری ۵۳ تن از جمله فرزندان سه تن از وزرا و یک ایرانی،  به بحران ۱۷ دسامبر مشهور شده است، علیرغم ترمیم کابینه، تظاهرات در شهرهای مختلف ترکیه بر علیه دولت اردوغان ابعاد جدی تری به خود گرفته است.

دیپلماسی ایرانی: بحرانی که در ترکیه با دستگیری ۵۳ تن از جمله فرزندان سه تن از وزرا و یک ایرانی،  به بحران ۱۷ دسامبر مشهور شده است، علیرغم ترمیم کابینه، تظاهرات در شهرهای مختلف ترکیه بر علیه دولت اردوغان ابعاد جدی تری به خود گرفته است.  این بحران دارای ابعاد پیچیده بوده و رسانه های ترک مخالف دولت به آن نام بزرگترین فساد مالی تاریخ ترکیه داده اند.

بحران جاری در ترکیه اگرچه رنگ حقوقی داشته اما بیشتر بدنبال اهداف سیاسی است . جماعت گولن با توجه به نفوذی که در دستگاه قضایی و در میان نیروهای پلیس دارد در بحران ترکیه نقش ابزاری داشته و بنظر می رسد با توجه به دسترسی های اطلاعاتی آمریکا در ترکیه، واشگتن در پشت پرده این بحران نقش اول را دارد.

 باید توجه داشت افشای رسوایی مالی در ترکیه اگرچه انگیزه سیاسی داشته، لیکن یک واقعیت انکار ناپذیر است. نوع برخورد غیرمتعارف اردوغان با رسوایی مالی که تبدیل به بحران سیاسی شده است خاص اوست. اردوغان در هر بحرانی حمله را بهترین دفاع می داند لذا اقدام دستگاه قضایی و پلیس را توطئه ای  برعلیه خود با منشا خارجی می داند. از منظربیرونی  نمود داخلی وخارجی این بحران  در بعد داخلی حاکی از جنگ قدرت میان جماعت گولن و اردوغان و در بعد خارجی اقدامی جهت تنظیم رفتارحزب عدالت و توسعه  در قبال غرب، خصوصا آمریکا ( که با ایران نیز بی ارتباط نیست) می باشد.

جنس بحران مذکور از جنس بحران های گذشته در ترکیه نیست. اردوغان این روزها  با سخت ترین بحران دوران قدرتش و به تعبیری با بحرانی درون ائتلافی مواجه شده است. این بحران به صدمه دیدن جایگاه اردوغان و حزبش که به سلامتی و دوری از فساد شهره بوده اند، منجر شده است، ویژگی ای که از دلایل اساسی مشروعیت و اقبال عمومی رای دهندگان ترکیه به اردوغان محسوب می شود. با این وجود شرایط حاکم بر ترکیه حاکی از آن است که اردوغان  با بحران سیاسی از صحنه کنار نخواهد رفت.رشد و توسعه اقتصادی ترکیه مهمترین عامل موفقیت و تداوم قدرت اردوغان در سه دوره پی در پی بوده است. با توجه به تجربه گذشته ترکیه تا زمانی که بحران سیاسی بطور جدی وارد حوزه اقتصادی نگردد بنظر نمی رسد که خطری جدی اردوغان را تهدید نماید.

ترکیه پس از جنگ جهانی دوم نه تنها با عضویت در ناتو امنیت خود را به امنیت غرب پیوند زد،  بلکه با روی آوردن به اقتصاد آزاد، اقتصاد ترکیه را تا حدود زیادی تابع نظام سرمایه داری نمود. بطور کلی یکی از مهمترین ضعف های دولت هایی که پس از جنگ جهانی دوم در ترکیه روی کار آمدند، وابستگی اقتصادی این دولت ها به آمریکا بوده است. دریافت کمک های اقتصادی از آمریکا در چارچوب طرح مارشال سرآغاز جدی وابستگی اقتصادی آنکارا به واشگتن  بود. این وابستگی در دولت های مختلف در اشکال گوناگون تداوم یافت و سقوط دولت چیلر در دهه ۹۰ و دولت اجویت در سال ۲۰۰۱ حاصل بحران اقتصادی ای بود که آمریکا معمار آن بود. سقوط یک شبه ارزش لیر در برابر دلار، سقوط این دو دولت را در پی داشت. مخالفت آشکار اجویت با عملیات آمریکا در عراق از مهمترین دلایل ایجاد بحران اقتصادی توسط آمریکا در ترکیه بود.

در دوره یازده ساله حکومت حزب عدالت و توسعه وابستگی یا تعامل ترکیه به اقتصاد جهانی و نمادهای آن چون صندوق بین المللی پول و بانک جهانی بسیار شدیدتر از گذشته گردید، به شکلی که اقتصاد این کشور تحت نظارت صندوق بین المللی درآمده و وام های دریافتی از بانک جهانی زمینه ساز توسعه اقتصادی گردید. در همین راستا ترکیه در طول یازده سال حکومت اردوغان با جذب بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار به مرکز ثقل جذب سرمایه جهانی در منطقه تبدیل شد. کسب جایگاه شانزدهم در اقتصاد جهانی در بخش مهمی حاصل همراهی و همکاری ترکیه با نظام سرمایه داری و در راس آن آمریکا بوده است. برخی عنوان می نمایند  اگرچه دولت کارآمد حزب عدالت و توسعه با ایجاد ثبات سیاسی و اقتصادی در شکل گیری این روند نقش اساسی داشته است اما خروج دارائی ها و فرار سرمایه می تواند هر آن بحرانی جدی به این کشور تحمیل نماید.

با توجه به کارنامه مردودی دولت های ائتلافی در ترکیه، حمایت از وجود دولتی قدرتمند و با ثبات در ترکیه در نگاه مردم این کشور و از سوی آمریکا، همچنان توجیه پذیر می باشد. از سوی دیگر با توجه به پایگاه مردمی حزب عدالت و توسعه و مد نظر قرار دادن  جایگاهی که نظام جهانی  برای ترکیه تحت رهبری اردوغان از نظر سیاسی و اقتصادی  قائل بوده، تا امروز پا برجا مانده است لذا طرحی برای جایگزینی حزب عدالت و توسعه و رهبر کنونی آن، از منظر داخلی و خارجی موضوعیت جدی ندارد. باید توجه داشت اردوغان درصحنه سیاسی ترکیه همچنان بی رقیب بوده و حریفان سیاسی ایشان، فاقد قابلیت های وی می باشند. کاریزمای اردوغان شاید در این بحران  صدمه خورده باشد ولی در جامعه ای که همچنان بر محور کاریزما می چرخد، اردوغان با کاریزمایش همچنان حرف اول را می زند.  نکته مهم آنکه از نگاه آمریکا  با توجه  به بی ثباتی و تحولات خاورمیانه، روی کار بودن دولتی تک حزبی با رهبری مقتدر در ترکیه، کماکان یک ضرورت است. تغییر صف بندی ها و معادلات حاکم بر چیدمان قدرت در کشورها و نوع تعاملات آنان با آمریکا می تواند تغییری جدی در محاسبات آمریکا در ارتباط با دولت ها در ترکیه ایجاد نماید که علائم آن اکنون قابل مشاهده بوده ولی هنوز جدی نگردیده است.

انتخابات شهرداری ها که قرار است در ۱۰ فروردین ماه ۱۳۹۳ برگزار گردد، آزمونی برای حزب عدالت و توسعه درتاثیرپذیری از این بحران خواهد بود. پیش بینی می گردد حداکثر ۱۰ درصد آرای حزب عدالت و توسعه در این انتخابات  کاهش یافته و اردوغان بتواند  همچنان اکثریت شهرداری ها را از آن حزب عدالت و توسعه بنماید. در تحلیلی کلی بنظر می رسد اردوغان از این بحران عبور خواهد نمود و انتخابات شهرداری ها در ترکیه تمرینی برای انتخابات عمومی و ریاست جمهوری خواهد بود که تصور می رود در آینده جنگ اصلی قدرت در ترکیه  در این دو حوزه ظهور نماید.

نتیجه آنکه عواملی که ادامه دولت اردوغان را از منظر داخلی و خارجی توجیه نماید اگر چه همانند گذشته قوی نیست، اما همچنان پابرجاست. دعوای قدرت در ترکیه بین جناح گولن و اردوغان در بخشی به نمایندگی از غرب است. علیرغم ادبیات تندی که این روزها اردوغان بکار می برد اما او با زیرکی خاصی که دارد، خواهد توانست با کنار آمدن با برخی از قدرت های داخلی و خارجی از این بحران نیز به سلامت عبور نماید. در ترکیه اردوغان همچنان آلترناتیو نداشته و کاریزمایش می تواند میلیون ها نفر را به میدان آورده و حزب عدالت و توسعه را کماکان در راس قدرت ترکیه نگاه دارد.

نویسنده : صادق ملکی