منابع معصوم اسلام (قرآن و سنت)

۱ــ ما ایمان داریم که نخستین منبع اعتقادات اسلامی و شریعت و اخلاق و ارزشها و مفاهیم و معیارهای آن، قرآن کریم است. قرآن منبع معصوم و عاری از هر شائبه ای است که در حال و آینده آن، باطل راه ندارد. قرآن منبع همه منابع و اصل و اساس دیگر اصول است؛ زیرا منابع دیگر را بدان استدلال می کنیم و حتی حجیت سنت را بدان می سنجیم.

 هیچ مسلمانی از هر مذهب یا طایفه ای و اعم از سنی، جعفری، زیدی یا اباضی ــ که پای بند شهادتین باشد ــ در استواری متون قرآنی و عدم تحریف و کم و زیاد شدن آن و نیز در حجیت آن کمترین تردیدی به خود راه نمی دهد. قرآن، کتاب همه مسلمانان است و خداوند ویژگی آن را سادگی و روانی قرار داده و خود پاسداری از آن را بر عهده گرفته است:«…و أَنزلنا إِلیکم نوراً مُّبیناً»(نساء/۱۷۴) (…و نوری آشکار برای شما فرو فرستاده ایم)؛ «و لقد یسَّرنا القرآنَ للذِّکر فهل مِن مُّدَّکر»(قمر/۱۷) ( و ما به راستی قرآن را برای پند گیری، آسان یاب کرده ایم. آیا پند پذیری هست؟) «نحن نزَّلنا الذِّکر و إِنَّا له لحافظون» (حجر/۹) ( بی گمان ما خود قرآن را فرو فرستاده ایم و به یقین ما نگهبان آن خواهیم بود.)

 خداوند متعال این کتاب را به عنوان قرآن عربی فرو فرستاد و آن را “حکمی عربی” قرار داد. زبان قرآن، عربی است ولی محتوا و سمت گیری آن، جهانی است. خداوند خود می گوید:« تبارک الَّذی نزَّل الفرقان علی عبده لیکون للعالمین نذیراً»(فرقان/۱) (بزرگوار است آن خداوندی که فرقان را بر بنده خویش فرو فرستاد تا بیم دهنده ای برای جهانیان باشد.)از این رو مسلمانان وظیفه دارند آن را به زبانهای گوناگون جهان ترجمه کنند تا رسالت الهی را به مردم گیتی ابلاغ نموده و حجت را بر آنان تمام کنند و ضمن اثبات جهانی بودن این مکتب، در این میان، کوتاهی نکرده باشند.

 ۲ــ “سنت صحیح” دومین منبع اسلام پس از قرآن و همان است که صحابه و اهل بیت (رضی الله عنهم) همگی از راههای مورد اعتماد از خود پیامبر (ص) نقل کرده اند. خداوند یکی از وظایف پیامبر خود را این قرار داده که قرآن را برای مردم توضیح دهد و تبیین کند:«…و أَنزلنا إِلیک الذِّکر لتبیِّن للنَّاس ما نزِّل إِلیهم…»(نحل/۴۴)(…و قرآن را بر تو فرو فرستادیم تا برای مردم آنچه به سوی آنان فرو فرستاده شده است، روشن گردانی…) بنابراین قرآن به مثابه “هدایت الهی” جهانیان است و سنت، بیانگر “بیان نبوی” برای مردم است که شامل گفته ها و کرده ها و دیکته های پیامبر (ص) می شود. گاه این سنت، در تفسیر کلام خداست و گاهی بیان عام، قرآن را به صورت خاص در می آورد یا مطلق آن را مقید می سازد. خداوند ما را به اطاعت از پیامبرش فرمان داده است؛ زیرا او از سر هوا و هوس سخن بر زبان نمی راند. اطاعت او آنچنان که در قرآن آمده به معنای اطاعت از خداست:«مَّن یطع الرَّسولَ فقد أَطاعَ الله»(نساء/۸۰) (هر که از پیامبر فرمانبرداری کند بی گمان از خداوند فرمان برده است…). بر همین اساس، خداوند اطاعت از پیامبر و اطاعت از خود را قرین یکدیگر دانسته و هدایت یابی و محبت الهی را بر آن مترتب دانسته است:«قل أَطیعوا الله و أَطیعوا الرَّسول …و إِن تطیعوه تهتدوا…»(نور/۵۴) (بگو: از خداوند فرمانبرداری کنید و از پیامبر فرمان برید… و اگر از او فرمان برید راهیاب می شوید.)؛ «قل إِن کنتم تحبُّون الله فاتَّبعونی یحببکم الله و یغفرلکم ذنوبکم…»(آل عمران/۳۱)(بگو اگر خداوند را دوست می دارید، از من پیروی کنید تا خداوند شما را دوست بدارد و گناهانتان را بیامرزد…)

 بدون سنت، نمی توان قرآن را به صورت درست و همه جانبه درک کرد؛ اعم از اینکه سنت قولی باشد که غالب سنت از این دست است یا سنت عملی همچون سنت های وارده در نمازهای پنج گانه، مناسک حج و غیره که با تواتر یقینی حاصل آمده اند.

 سنت را اگر از قرآن جدا کنیم، قابل فهم نیست. سنت را حتماً باید در چارچوب قرآن و در پرتو آن درک کرد و فهمید؛ زیرا بیان چیزی نمی تواند با آنچه بیانش مورد نظر است، متناقض باشد. در اینکه سنت منبعی برای توضیح قرآن و در مرتبه بعدی آن قرار دارد، همه مذاهب و فرق اسلامی اتفاق نظر دارند.

 مهم آن است که این هر دو منبع (قرآن و سنت) در چارچوب زبان عربی که قرآن به آن نازل شده و احادیث نیز به این زبان وارد شده اند و طبق اصول و قواعدی که علمای قابل اعتماد و بویژه علمای اصول فقه در نظر گرفته و پی ریزی کرده و غالباً متفق علیه اند و تنها اندکی از آنها مورد اختلاف است، درک شود.

 ۳ ــ دیگر منابع تشریع از جمله: اجماع، قیاس، عقل، استصلاح، استحسان و عرف و شریعتهای قبلی نیز حجیت و مشروعیت خود را از این دو منبع اصلی یعنی قرآن و سنت، کسب می کنند.