یتیم و یتیم‌پروری در آینه آیات و روایات

 ادیان و شرایع قبل از اسلام، در ارتباط با ترحم، عطوفت، پرورش و امداد یتیمان رهنمودهایی داشته‌اند؛ اما با بعثت پیامبر اسلام، صلّی‌الله‌‌علیه‌وسلّم، موضوع یتیم و یتیم‌پروری اهمیت بسیار یافت و مورد توجه جدی قرار گرفت. پیامبر اسلام که خود یتیمی را تجربه کرده بود، در آغاز بعثتش این‌گونه مورد خطاب الهی  قرار گرفت: [أَلَمْ یَجِدْکَ یَتِیماً فَآوَى  وَوَجَدَکَ ضَالّاً فَهَدَى  وَوَجَدَکَ عَائِلاً فَأَغْنَى  فَأَمَّا الْیَتِیمَ فَلَا تَقْهَرْ  وَأَمَّا السَّائِلَ فَلَا تَنْهَرْ  وَأَمَّا بِنِعْمَهِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ] (ضحی:۶ـ۱۱)؛ آیا [خداوند] تو را یتیم نیافت؟ پس جای داد. و یافت تو را راه‌نایافته، پس راه نمود. و یافت تو را تنگدست، پس توانگر ساخت. پس تو نیز با یتیم بی‌مهری مکن. و سائل را با تندی مران. و از نعمت پروردگارت [به سپاس] سخن بگو.» بر اثر تعلیمات گهربار نبی ‌مکرم اسلام، صلّی‌الله‌‌علیه‌وسلّم، فطرت عرب‌ها تغییر یافت و دل‌هایی که از سنگ سخت‌تر بود، از موم نرم‌تر شد؛ به‌گونه‌ای که هر خانه‌ای از خانه‌های مسلمانان صدر اول، دارالإیتام قرار گرفت. حضرت عایشه، ‌رضی‌الله‌عنها، به جمع‌آوری و پرورش ایتام می‌پرداخت. حضرت عبدالله‌بن‌‌عمر، رضی‌الله‌عنه، بدون یتیمان تنها غذا تناول نمی‌کرد. اصحاب رسو‌ل‌الله، صلّی‌الله‌‌علیه‌وسلّم، ضمن ادای حقوق إیتام و رعایت دیانت و خداترسی در تقسیم ارث و سرپرستی یتیمان، از دارایی و املاک آنان نیز محافظت می‌کردند. با توجه به اوضاع و احوال آشفته و بی‌سروسامان یتیمان در دنیای امروز، ضرورت دارد که به مسئله یتیم و یتیم‌پروری توجه جدی شود. ما در این نوشتار در آینه آیات و روایات به این موضوع می‌پردازیم. 

 

 یتیم کیست؟

 به کودکی که یکی از والدین، به‌ویژه پدر خود را از دست داده باشد، یتیم می‌گویند. همچنین گفته‌اند که یتیم کسی است که پدر و مادرش را از دست داده است و نسبت به او غفلت و بی‌توجهی می‌شود و دیگر کسی نیست که مانند پدر و مادرش به فکر او و ادای حقوق و تأمین خواسته‌ها و نیازهایش باشد؛ یا این‌که بعد از پدر و مادرش حق‌شناسی نسبت به او متوقف یا بسیار کُند می‌شود. یتیمی در انسان‌ها بیشتر از فقدان پدر ثابت ‌می‌گردد؛ زیرا ‌که سرپرست و برنامه‌ریز اصلی زندگی فرزند، پدر است. دیگر این‌که یتیمی تا قبل از بلوغ است و به محض این‌که شخص بالغ شد و در زندگی روی پاهای خود ایستاد، دیگر به او یتیم گفته‌ نمی‌شود. قرآن کریم و سنّت نبوی با تأکید اکید به مهربانی و خیرخواهی با یتیم توصیه نموده و به سرپرستی یتیم و حفاظت از اموال او از هرگونه حیف‌ومیلی سفارش کرده‌اند.  

 

یتیم و یتیم‌پروری در آینه آیات

 ـ [وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبَى وَالْیَتَامَى وَالْمَسَاکِینَ وَابْنَ السَّبِیلِ وَالسَّائِلِینَ وَفِی الرِّقَابِ] (بقره:۱۷۷)؛ و مال را در عین دوست داشتنش به خویشاوندان و یتیمان و بینوایان و درراه‌ماندگان و خواهندگان و در راه [آزادى] برده‌ها بدهد.» ـ [یسْأَلُونَکَ مَاذَا یُنْفِقُونَ قُلْ مَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَیْرٍ فَلِلْوَالِدَیْنِ وَالْأَقْرَبِینَ وَالْیَتَامَى وَالمَسَاکِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ وَمَا تَفْعَلُوا مِن خَیْرٍ فَإِنَّ الله بِهِ عَلِیمٌ] (بقره:۲۱۵)؛ از تو مى‌پرسند: چه چیزى [را و به چه شیوه‌اى] انفاق کنند، بگو: هر مالى که انفاق کردید از آن پدر و مادر و خویشاوندان و یتیمان و بینوایان و درراه‌ماندگان است و هر نیکى که انجام مى‌دهید، [بدانید] که خداوند به آن آگاه است.» ـ [وَیَسْأَلُونَکَ عَنِ الْیَتَامَى قُلْ إِصْلَاحٌ لَهُمْ خَیْرٌ وَإِنْ تُخَالِطُوهُمْ فَإِخْوَانُکُمْ وَالله یَعْلَمُ المُفْسِدَ مِنَ المُصْلِحِ وَلَوْ شَاءَ الله لَأَعْنَتَکُمْ إِنَّ الله عَزِیزٌ حَکِیمٌ] (بقره:۲۲۰)؛ و از تو درباره یتیمان مى‌پرسند. بگو: اصلاح کردن [کار] آنان بهتر است و اگر با آنان همزیستى کنید، [در حکم] برادران شما هستند و خداوند تبهکار را از درستکار مى‌شناسد و اگر خدا مى‌خواست بر شما سخت مى‌گرفت، به‌راستى که خداوند پیروزمند فرزانه است.» در این آیه خداوند متعال به رسول خویش ابلاغ می‌کند که رابطه و معاشرت با یتیمان وظیفه‌ای دینی است، چون آنان برادران دینی شما هستند؛ پس می‌توانید اموال یتیم را به وجهی که صلاح و نفع وی در آن باشد، با اموال خود بیامیزید، و این از ضایع شدن اموال یتیم بهتر است. سپس هشدار می‌دهد: [وَالله یَعْلَمُ المُفْسِدَ مِنَ المُصْلِحِ]؛ خداوند متعال از اغراض و کارهای پنهانی همه خبر دارد و می‌داند که چه کسی در حق یتیمان مفسد و خراب‌کار است و با سهل‌انگاری یا به خیانت اموال‌شان را به تباهی می‌کشاند و چه کسی آنها را به صلاح و نیکی حفاظت و مصرف می‌کند. خداوند مفسد را  سزا می‌دهد و به مصلح پاداش عنایت می‌کند. ـ [وَآتُوا الْیَتَامَى أَمْوَالَهُمْ وَلَا تَتَبَدَّلُوا الْخَبِیثَ بِالطَّیِّبِ وَلَا تَأْکُلُوا أَمْوَالَهُمْ إِلَى أَمْوَالِکُمْ إِنَّهُ کَانَ حُوبًا کَبِیرًا] (نساء:۲)؛ و به یتیمان اموالشان را بدهید و [اموال] ناپاک (حرام) را جایگزین [اموال] پاک (حلال) مکنید. و اموال آنها را [افزوده] به اموال خود مخورید، به‌راستى که آن گناهى بزرگ است. علامه مفتی محمّدشفیع عثمانی، رحمه‌الله، در تشریح این آیه می‌نویسد: مسئولیت سرپرست یتیم تنها این نیست که مال یتیم را  نخورد یا ضایع نکند، بلکه یکی از وظایف او این نیز هست که از اموال یتیم تا آن زمان ‌که خودش بتواند از عهده حفاظت اموال برآید، نگهداری کند. و در جمله [وَلَا تَتَبَدَّلُوا الْخَبِیثَ بِالطَّیِّبِ] خداوند می‌فرماید: جنس نا‌مرغوب را جایگزین جنس مرغوب نکنید. برخی چنین می‌کردند که هنگام ثبت اموال یتیمان اگر مال مرغوبی در آنها می‌دیدند، آن را بر‌می‌داشتند و مال غیر‌مرغوب خود را جایگزینش می‌کردند. مثلاً گوسفند بیمار و لاغر خود را با گوسفند سالم و فربه یتیم عوض می‌کردند. و چون این نیز خیانت در مال یتیم به‌حساب می‌آید و امکان دارد کسی چنین پندارد که من مال یتیم را برنداشته‌ام بلکه آن را عوض کرده‌ام، لذا قرآن کریم به صراحت از این کار باز می‌دارد.(عثمانی، معارف‌القرآن:۳/۳۴۶) ـ [وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِی الْیَتَامَى فَانْکِحُوا مَا طَابَ لَکُمْ مِنَ النِّسَاءِ مَثْنَى وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَوَاحِدَهً أَوْ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ ذَلِکَ أَدْنَى أَلَّا تَعُولُوا] (نساء:۳)؛ و اگر می‌ترسید که در حقّ دختران یتیم [در صورت ازدواج با آنها] نمى‌توانید به عدل و انصاف رفتار کنید، پس آنچه از سایر زنان شما را پسند افتد، دو زن و [یا] سه زن و [یا] چهار زن را به زنى گیرید. پس اگر بترسید که [باز] نمى‌توانید به عدل و انصاف رفتار کنید؛ پس به یک زن یا به ملک یمین خود (کنیزی که متعلق به شماست) اکتفا کنید. و این به آن‌که ستم نکنید نزدیک‌تر است.» در صحیح بخاری، به روایت از حضرت عائشه، رضی‌الله‌عنها، آمده است که  این آیه درباره دختر یتیمی است که پسرعمویش قیّم و سرپرست او است و برای او از پدرش مال و سرمایه خوبی به ارث مانده و او از جمال و زیبایی نیز برخوردار است. پسرعمو اراده می‌کند پس از رسیدن دخترعمو به بلوغ، بدون رعایت عدالت در پرداخت مهرالمثل، با او ازدواج کند و اموالش را نیز در تصرف خود نگه دارد. اگر این دختر جمال و زیبایی هم نمی‌داشت به‌خاطر مالش با مهریه بسیار کمی با او ازدواج می‌کرد ولی همچون یک همسر محبوب با او رفتار و زندگی نمی‌کرد. این آیه به چنین کسانی حکم می‌کند که اگر می‌دانید که با دختران یتیم نمی‌توانید به انصاف و عدالت زندگی کنید از ازدواج با آنان صرف‌نظر کنید و با زنان دیگری که خداوند آنها را برای شما حلال کرده است ازدواج کنید.(عثمانی، آسان ترجمه قرآن:۱/۲۴۷) ـ [وَابْتَلُوا الْیَتَامَى حَتَّى إِذَا بَلَغُوا النِّکَاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْدًا فَادْفَعُوا إِلَیْهِمْ أَمْوَالَهُمْ وَلَا تَأْکُلُوهَا إِسْرَافًا وَبِدَارًا أَنْ یَکْبَرُوا وَمَنْ کَانَ غَنِیًّا فَلْیَسْتَعْفِفْ وَمَنْ کَانَ فَقِیرًا فَلْیَأْکُلْ بِالمَعْرُوفِ فَإِذَا دَفَعْتُمْ إِلَیْهِمْ أَمْوَالَهُمْ فَأَشْهِدُوا عَلَیْهِمْ وَکَفَى بِالله حَسِیبًا] (نساء:۶)؛ و یتیمان را بیازمایید تا وقتى که به [سنّ] ازدواج رسند، پس اگر از آنان حسن تدبیر یافتید، اموالشان را به آنان برگردانید و آن را [از بیم] آن‌که بزرگ شوند به اسراف و شتاب مخورید و هر کس که توانگر باشد باید که خویشتن‌دارى کند و هر کس که فقیر باشد باید به‌طرز شایسته بخورد. آن‌گاه چون اموالشان را به آنان بازگرداندید، بر آنان گواه گیرید. و خداوند به‌عنوان حسابرس بس است.» مفتی محمّدشفیع عثمانی در تفسیر این آیه می‌نویسد: کودکان به لحاظ رشد طبیعی و عقلانی به سه دسته تقسیم می‌شوند: ۱٫ قبل از بلوغ؛ ۲٫ بعد از بلوغ؛ ۳٫ بعد از درک و فهم. به اولیای کودکان دستور رسیده است که پیش از بلوغ کودکان در تعلیم و تربیت آنان بکوشند و برای ‌آزمایش هوش آنان، معاملات و خریدوفروش‌های جزئی را به آنها بسپارند. همین است تفسیر آیه «و ابتلوا الیتمی»، و از این آیه امام اعظم ابوحنیفه، رحمه‌الله، این مسئله را استنباط کرده است که اگر کودکی نابالغ به اجازه ولی خویش خریدوفروش کند، معامله او درست و صحیح است. دستور دوم آن است ‌که هرگاه آنان به سن بلوغ و تکلیف رسیدند، آنان را بیازمایید. اگر به این نتیجه رسیدید که آنان سود و زیان خود را تشخیص می‌دهند و به‌خوبی می‌توانند دادوستد کنند پس اموال‌شان را به آنها تحویل دهید. در این آیات اولیای یتیم از دو چیز منع شده‌اند: ۱٫ در اموال یتیمان اسراف نکنند، یعنی بیش از نیاز مصرف نکنند؛ ۲٫ اموال یتیمان را بدون نیاز تنها به این خاطر مصرف ‌نکنند که بعد از بالغ شدن یتیمان، اولیا فرصت استفاده از اموال آنها را از دست می‌دهند.(عثمانی، معارف‌القرآن:۳/۳۷۵) ـ [إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیَتَامَى ظُلْمًا إِنَّمَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَیَصْلَوْنَ سَعِیرًا] (نساء:۱۰)؛ بى‌گمان آنان که اموال یتیمان را از روى ستم مى‌خورند، جز این نیست که در شکمشان آتش [فرو مى‌برند و] مى‌خورند، و به آتشى برافروخته، درآیند.»  مولانا محمّدادریس کاندهلوی، رحمه‌الله، در ذیل آیه مذکور می‌نویسد: چون این افراد اموال ایتام را در زندگی دنیا به‌ناحق می‌خوردند، کیفر آنان آتش جهنم است. و این‌گونه افراد در حالی‌ از قبر برمی‌خیزند که شعله‌های آتشین از دهان، گوش‌ها و چشمان آنان زبانه می‌زند و کسی که این افراد را مشاهده می‌کند، می‌شناسد که اینان اموال یتیم را به‌ناحق در دنیا خورده‌اند.(کاندهلوی، معارف‌القرآن:۲/۱۴۸) ـ [وَ بِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا وَ بِذِی الْقُرْبَى وَ الْیَتَامَى وَ المَسَاکِینِ] (نسا:۳۶)؛ و به پدر و مادر نیکی کنید و نیز به یتیمان و فقیران.» ضمن خدمت و رفتار نیکو با والدین و خویشاوندان، با یتیمان نیز باید رفتار نیکو داشت و با آنها مهر ورزید و حقوقشان را رعایت و امورشان را به گونه درست و نیکو سرپرستی کرد؛ زیرا سود‌آوری برای یتیمان قلب‌های آنها را نرم می‌سازد و انسان را به خدای تعالی نزدیک می‌کند. (قرنی، تفسیر میسّر: ۱۸۳) ـ [وَیَسْتَفْتُونَکَ فِی النِّسَاءِ قُلِ الله یُفْتِیکُمْ فِیهِنَّ وَمَا یُتْلَى عَلَیْکُمْ فِی الْکِتَابِ فِی یَتَامَى النِّسَاءِ اللَّاتِی لَا تُؤْتُونَهُنَّ مَا کُتِبَ لَهُنَّ وَتَرْغَبُونَ أَنْ تَنْکِحُوهُنَّ وَالْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الْوِلْدَانِ وَأَنْ تَقُومُوا لِلْیَتَامَى بِالْقِسْطِ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ الله کَانَ بِهِ عَلِیمًا] (نساء:۱۲۷)؛ و [ای پیغمبر!] مردم از تو درباره [حقوق و مسائل] زنان از فتوا و حکم شریعت سؤال مى‌کنند. بگو: خداوند در مورد آنان به شما فتوا مى‌دهد. و آیاتی که از این کتاب بر شما خوانده مى‌شود [بیان می‌کند حکم شرعی را] درباره زنان یتیمى که به آنان نمى‌دهید آنچه را که براى آنان مقرر شده است و مى‌خواهید که با آنان ازدواج کنید. و [نیز] درباره کودکان ناتوان [حکم شرعی را بیان می‌کنیم] و [تأکید می‌کنیم بر] این‌که با یتیمان به عدالت رفتار کنید. و هر کار نیکى که انجام مى‌دهید، خداوند به آن داناست.» در تفسیر این آیه از ابن‌عباس، رضی‌الله‌عنه، ذکر شده است: چه‌بسا در جاهلیت دخترک یتیمی در خانه مردی می‌زیست، و او [بر اساس یک رسم جاهلی] جامه‌اش را بر او می‌انداخت. وقتی به چنین کاری دست می‌زد، دیگر کسی نمی‌توانست به خواستگاری چنین دختری برود و با او ازدواج کند. اگر این  دختر زیبا بود و آن مرد فریفته‌اش می‌شد، با او ازدواج ‌می‌کرد، و ترکه و دارایی دختر را مالک می‌شد. و اگر زیبا نبود تا آخر عمر نمی‌گذاشت هیچ مردی به خواستگاری او بیاید و با وی ازدواج کند! هنگامی‌‌که دختر می‌مرد، ترکه او را به ارث می‌برد. خداوند چنین کاری را حرام و از انجام آن نهی کرد.(ابن‌کثیر) ـ [وَلَا تَقْرَبُوا مَالَ الْیَتِیمِ إِلَّا بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ حَتَّى یَبْلُغَ أَشُدَّهُ] (انعام:۱۵۲٫ اسرا:۳۴)؛ و به مال یتیم، جز به نیکوترین شیوه، نزدیک نشوید، تا آن‌که او به سن رشد برسد.» شیخ محمّدعلی صابونی ذیل این آیه می‌نویسد: نیکوترین شیوه این است که باید از مال و سرمایه او حفاظت و آن را سودآور کند تا آن زمان که به سن رشد برسد و بتواند از مالش درست استفاده کند.(صابونی، صفوه‌التفاسیر:۲/۶۲۰) ـ [وَیُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْکِینًا وَیَتِیمًا وَأَسِیرًا] (انسان:۸)؛ و غذا[ی خود] را، با آن‌که به آن احتیاج و علاقه دارند، به فقیر و یتیم و اسیر مى‌بخشند.» با وجود این‌که خود به خوراک و غذا نیازمندند، امّا با طیب‌خاطر و دلی پر‌مهرومحبت و با عشق به خداوند آن را به مستمندان، یتیمان، بی‌سرپرستان و اسیران تقدیم می‌دارند و آنان را بر خود ترجیح می‌دهند. واژه طعام در آیه به این دلیل ذکر  شده است که طعام مایه حیات و بقای وجود آدمی و احسانی فراموش نشدنی است.(حسینی، تفسیر فرقان: ۳/۲۷۹۷) ـ [کَلَّا بَلْ لَاتُکْرِمُونَ الْیَتِیمَ] (فجر:۱۷)؛ چنین نیست. بلکه یتیم را گرامى نمى‌دارید.» ـ [أَوْ إِطْعَامٌ فِی یَوْمٍ ذِی مَسْغَبَهٍ یَتِیمًا ذَا مَقْرَبَهٍ] (بلد:۱۴ـ۱۵)؛ یا غذا دادن در روز گرسنگى یتیم خویشاوند را.» غذا دادن به یتیم خویشاوند دو ثواب دارد؛ یکی سیر کردن شکم گرسنه، دوم ادای حق خویشاوندی.(عثمانی، معارف‌القرآن:۱۴/۵۲۵) ـ [أَرَأَیْتَ الَّذِی یُکَذِّبُ بِالدِّینِ فَذَلِکَ الَّذِی یَدُعُّ الْیَتِیمَ] (ماعون:۱ـ۲)؛ آیا دیده‌ای آن‌که روز جزا را انکار می‌کند؟ او همان است که یتیم را [با اهانت از خود] مى‌راند.»

 

 یتیم و یتیم‌پروری در آینه روایات

 ـ «عن أبی‌هریره قال، قال رسول‌الله، صلّی‌الله‌‌علیه‌وسلّم، کافل الیتیم له و لغیره، أنا و هو کهاتین فی الجنه. و أشار مالک بالسّبابه و الوسطی (صحیح مسلم)؛ ابوهریره، رضی‌الله‌عنه، روایت می‌کند که رسول‌خدا، صلّی‌الله‌‌علیه‌وسلّم، فرمود: من و کسی که یتیم خود و دیگری را سرپرستی و کفالت کند، در بهشت مانند این‌ دو [انگشت به هم نزدیک] خواهیم بود. راوی حدیث به انگشت شهادت و انگشت وسطی اشاره کرد.» ـ «عن أبی‌هریره قال، قال رسول‌الله،‌ صلّی‌الله‌‌علیه‌وسلّم، خیر بیت فی‌ المسلمین بیت له یتیم یحسن إلیه و شرّ بیت فی ‌المسلمین بیت فیه یتیم یساء إلیه (صحیح بخاری)؛ از ابوهریره روایت است که رسو‌ل‌اکرم، صلّی‌الله‌‌علیه‌وسلّم، فرمود: بهترین خانه در میان مسلمانان، خانه‌ای است که در آن یتیمی باشد و با وی به‌خوبی رفتار شود؛ و بدترین خانه در میان مسلمانان، خانه‌ای است که در آن یتیمی باشد و با وی بدرفتاری شود.» ـ «عن ابن‌عباس أنّ النبی،‌ صلّی‌الله‌‌علیه‌وسلّم، قال: من قبض یتیماً بین المسلمین الی طعامه و شرابه، أدخله الله الجنّه، البته إلا أن یعمل ذنباً لا یغفر له (ترمذی:۱۹۱۷)؛ از عبدالله‌بن‌عباس روایت است که رسول‌الله، صلّی‌الله‌‌علیه‌وسلّم، فرمود: هر مسلمانی ‌که کفالت یتیمی را برعهده بگیرد و او را در خوردونوش خود شریک کند، خداوند متعال او را حتماً به بهشت می‌برد، مگر‌ این‌که جرم نابخشنودنی‌ای مرتکب شده باشد.» ـ «عن أبی‌امامه قال، قال رسول‌الله،‌‌ صلّی‌الله‌‌علیه‌وسلّم، من مسح رأس یتیم لم‌یمسحه إلا لله کان له بکل شعره یمر علیها یده حسنات و من أحسن إلی یتیمه أو یتیم عنده کنت أنا و هو فی ‌الجنّه کهاتین و قرن بین أصبعیه ‍(مسند احمد: ۲۲۸۰۹)؛ از ابوامامه روایت است که رسول‌اکرم،‌ صلّی‌الله‌‌علیه‌وسلّم، فرمود: هر کس بر سر یتیمی فقط برای رضای الله دست نوازش بکشد، به اندازه موهایی که لمس می‌کند به او نیکی می‌رسد و هر کس با پسر یا دختر یتیمی که در نزد او هست، به‌خوبی رفتار کند، من و او در بهشت مانند این دو انگشت [به هم نزدیک] خواهیم بود، و آن‌حضرت دو انگشت خود را نزدیک هم قرار داد.» ـ «عن أبی‌هریره أن رجلاً شکا إلی النبی‌، صلّی‌الله‌‌علیه‌وسلّم، قسوه قلبه قال أمسح رأس الیتیم و أطعم المسکین (مسند احمد:۹۲۵۵)؛ از ابوهریره روایت است که شخصی به محضر رسول‌اکرم، ‌صلّی‌الله‌علیه‌وسلّم، از قساوت قلبی خود شکایت کرد، آن‌حضرت فرمود: بر سر یتیم دست بکش و مساکین را اطعام کن.» ـ «عن أبی‌شریح قال، قال النبی، ‌صلّی‌الله‌علیه‌وسلّم، اللهم إنّی أحرّج حق الضعیفین: الیتیم و المرأه (ریاض‌الصالحین:۲۰۹)؛ نبی کریم‌، صلّی‌الله‌علیه‌وسلّم، فرمود: بار خدایا! من  از تضییع حق دو ضعیف، یعنی یتیم و زن، منع و آن را حرام می‌کنم.» عطار نیشابوری نیز در پاسداشت خاطر یتیمان می‌سراید: خــــاطر ایــــتام را دریاب نیز/ تا تـو را پیـوسته حق دارد عـزیز/ چون شود گریان یتیمی ناگــهان/ عرش حق در جنبش آید آن زمان/ چون یــتیمی را کسی گریان کند/ مالک انـــدر دوزخش بریان کند/ آن‌کــه خــنداند یتیم خــسته را/ بـــازیابد جنّت در بســته را 

منبع:نشریه ندای اسلام

نویسنده:واحدبخش یارمحمدزهی