دشمن ترکیه دوست آن می شود؟

  در میانه تشدید خشونت ها در لیبی، مشارکت بین ژنرال خلیفه حفتر در لیبی و بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه، افزایش یافته و یونان و قبرس هم با دولت سوریه روابط دیپلماتیک بر قرار کرده اند. از نقطه نظر ژئوپلیتیک، روابط فزاینده بین یونان، قبرس، سوریه و جبهه مخالف دولت در لیبی را شاید بتوان در چارچوب به صف شدن شماری از بازیگران در برابر دستورکار موسوم به «نو-عثمانی» ترکیه درک کرد. این جبهه با هدف مهار نفوذ فزاینده ترکیه در شرق مدیترانه پس از توافق دریایی این کشور با دولت رسمی لیبی در طرابلس تشکیل شده است.

نویسندگان: جورجیو کافیرو و حافظ الغویل

دیپلماسی ایرانی: در میانه تشدید خشونت ها در لیبی، مشارکت بین ژنرال خلیفه حفتر در لیبی و بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه، افزایش یافته و یونان و قبرس هم با دولت سوریه روابط دیپلماتیک بر قرار کرده اند. از نقطه نظر ژئوپلیتیک، روابط فزاینده بین یونان، قبرس، سوریه و جبهه مخالف دولت در لیبی را شاید بتوان در چارچوب به صف شدن شماری از بازیگران در برابر دستورکار موسوم به «نو-عثمانی» ترکیه درک کرد. این جبهه با هدف مهار نفوذ فزاینده ترکیه در شرق مدیترانه پس از توافق دریایی این کشور با دولت رسمی لیبی در طرابلس تشکیل شده است. 

سفارت لیبی در دمشق اوایل سال جاری میلادی بازگشایی شد و گروه دیپلماتیک مستقر در آن نماینده مجلس نمایندگان تحت رهبری خلیفه حفتر فعالیت می کنند. معاون وزیر خارجه سوریه در مراسم بازگشایی در اشاره به رئیس جمهوری ترکیه گفت: «اگر کشورهای عربی اجازه دهند، تروریسم همه آنها را نابود خواهد کرد و (رجب طیب) اردوغان مجرم در این جنگ پیروز خواهد شد.» در ماه جاری میلادی هم یک روزنامه یونانی مقاله ای با یادآوری تاریخ روابط آتن و دمشق در دوران حافظ اسد و درک مشترک آنها درباره ترکیه منتشر کرد.

حفتر و اسد در موقعیت های مختلف اظهارات مشابهی را درباره ترکیه و سیاست خارجی آن در حمایت از اخوان المسلمین بیان و آنکارا را به حمایت از افراط گرایان خشونت آمیز مانند داعش در سراسر جهان عرب متهم کرده اند. به علاوه، دیدگاه حفتر و اسد درباره اسلام سیاسی، تروریسم و سایر موضوعات به هم نزدیک و منافع آنها با عبد الفتاح السیسی، رئیس جمهوری مصر که او نیز از حفتر حمایت می کند و با یونان پیوندهای محکمی دارد، مشترک است.

قبرس، مصر، فرانسه، یونان و امارات متحده عربی در همین چارچوب در تاریخ ۱۱ ماه مه بیانیه مشترکی منتشر و اقدامات «غیرقانونی» ترکیه در شرق مدیترانه و مداخلات نظامی آن در لیبی را محکوم کردند. این مانور دیپلماتیک تنش های جدید ژئوپلیتیک در دریای مدیترانه را به وضوح نمایان ساخت. جنس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو، ۱۴ ماه مه ظاهرا در پاسخی غیرمستقیم به بیانیه این ۵ کشور، در مصاحبه ای گفت: «یک تحریم تسلیحاتی در لیبی وجود دارد که همه طرف ها باید از آن پیروی کنند. این بدان معنی نیست که دولت مستقر در طرابلس و حفتر در شرایط یکسانی قرار دارند. ناتو آماده پشتیبانی از دولت طرابلس است.»

نقش روسیه

اگرچه ترکیه و روسیه در نحوه برخورد با منافع رقابتی و درگیری های استراتژیک عمل گرایانه اقدام می کنند، اما هیچ شکی نیست که روابط آنکارا و مسکو پرتنش تر شده است. آنکارا به وضوح به اعزام نیروهای شبه نظامی سوری مخالف اسد به لیبی برای مبارزه با نیروهای حفتر را تایید کرده و این در حالی است که ایالات متحده دولت های روسیه و سوریه را به استقرار هماهنگ جنگجویان سوری طرفدار اسد برای مبارزه علیه دولت تحت حمایت ترکیه در لیبی متهم کرده است.

از دیدگاه ترکیه، نه سوریه و نه لیبی نباید به طور کامل تحت نفوذ روسیه باشند. به علاوه، آنکارا نمی خواهد که حفتر یا اسد در مناسبات دیپلماتیک جهان عرب یا جامعه بین المللی جای خود را بیابند. دیدگاه آنکارا این است که اگر اقدامی نکند، مسکو، دمشق و حفتر شرایطی را در منطقه ایجاد خواهند کرد که منافع اساسی آن را به خطر خواهند انداخت.

روابط آنکارا با ابوظبی دچار تنش های فزاینده شده و آنکارا نگران مخاطرات وضعیت ژئوپلیتیکی نوظهور در خاورمیانه و شمال آفریقا است که به موجب آن، امارات متحده عربی، مصر و عربستان سعودی به همراه سوریه، خلیفه حفتر در لیبی، یونان و قبرس جبهه ضد ترکی و ضد اخوان المسلمین تشکیل می دهند. مشارکت فزاینده حفتر-اسد و مناسبات اخیر یونان-سوریه و قبرس-سوریه نشان دهنده چالش پیش روی ترکیه جاه طلب هستند. اتحاد بین امارات و اسرائیل و توسعه سریع روابط استراتژیک بین اسرائیل و یونان هم به نگرانی های ترکیه افزوده اند.

منافع انرژی ترکیه در دریای مدیترانه اهمیت آینده لیبی را برای برنامه های اقتصادی و ژئوپلیتیک آن افزایش داده است. به علاوه، ترکیه با از دست دادن مصر به عنوان شریک استراتژیک خود در میانه کودتای ۲۰۱۳ و اتحاد فزاینده قبرس، یونان و سوریه علیه ترکیه، سقوط دولت لیبی در برابر حفتر ضد ترکیه را تهدیدی بزرگ برای خود می داند و سعی دارد از شکل گیری اتحادهای بیشتر میان بازیگران منطقه مدیترانه علیه خود، جلوگیری کند. به همین دلیل بوده که ترکیه هم از نیروهای نظامی رسمی و هم از نیروهای شبه نظامی سوری متحد خود برای مقابله با حفتر در لیبی استفاده کرده است. آنکارا همچنین خود را در برابر ناآرامی ها در ادلب در سوریه آسیب پذیر می داند و با درک مخاطرات جدی اقتصادی، امنیتی، سیاسی و اجتماعی، نگران ورود بیشتر پناهجویان سوری به ترکیه است.

معنی شرایط کنونی برای سیاست خارجی ایالات متحده

سوال ۶۴ هزار دلاری احتمالا به اتحاد ایالات متحده و ترکیه مربوط می شود. دولت ترامپ این جبهه در حال گسترش کشورهای عربی و اروپایی علیه جاه طلبی های منطقه ای به علاوه افزایش تنش ها در روابط روسیه و ترکیه را با دقت زیر نظر گرفته است. این شرایط سبب شده که ترکیه تقریبا هیچ گزینه ای غیر از رجوع به ایالات متحده نداشته باشد؛ چرا که آنکارا و واشنگتن در مخالفت با دولت اسد در دمشق و قدرت گرفتن خلیه حفتر در لیبی اشتراک دارند.

با شدت گرفتن «جنگ سرد» بین ترکیه و امارات متحده عربی در منطقه پرتنش منا، دیپلمات ها در آنکارا احتمالا روی تلاش برای متقاعد کردن همتایان خود در واشنگتن به اعمال فشار علیه ابوظبی در متوقف کردن «گسترش هرج و مرج» متمرکز خواهند شد. آنکارا احتمالا مقامات واشنگتن را به اقدام قانونی علیه حفتر که شهروندی ایالات متحده را دارد، خواستار خواهد شد.

در حال حاضر، ترکیه از اقدامات امارات در لیبی و دیگر مناطق به شدت خشمگین است و آنها را تهدیدی برای منافع اساسی خود می داند. تحولات اخیر در لیبی و سوریه همچنین به تنش ها بین ترکیه و روسیه افزوده است. با توجه به مشکلات آنکارا هم در روابط با مسکو و هم در مواجهه با اتحاد رو به گسترش در میان اعراب، انتظار می رود که ترکیه روابط خود را با ایالات متحده چه تحت ریاست جمهوری دونالد ترامپ و چه تحت ریاست جمهوری جو بایدن، رقیب دموکرات او در انتخابات، تقویت کند. بدین ترتیب، درگیری های بین ترکیه و امارات نه تنها به صورت نیابتی در لیبی و دیگر کشورها، بلکه در لابی گری ها در ایالات متحده نیز در جریان خواهند بود.

ایالات متحده با توجه به اینکه اخیرا منافعش از طریق رویارویی ترکیه با روسیه در شرق مدیترانه و حضور آن در سوریه و لیبی تامین می شده، مجددا به متحد قدیمی خود کمک خواهد کرد. یک مقام ارشد وزارت دفاع ایالات متحده اواخر آوریل گفت: «حضور روسیه در لیبی حتی خطرناک تر از تهدید عناصر باقی مانده داعش است که در جنوب فعالیت می کنند.»

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت (دولتداری مسئولانه) / مترجم: طلا تسلیمی