صــــلاح الـــدّین.نــت پایگاه اینترنتی عبدالعزیزسلیمی (نویسنده و مترجم)
انتخابات پارلمانی عراق؛ بازیگران اصلی و روند تغییرات در رقابت‌ها/
۳۰ آوریل ۲۰۱۴/ ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۳ سومین انتخابات پارلمانی عراق پس از سقوط رژیم بعثی با حضور ۳۶ ائتلاف سیاسی بزرگ و کوچک برای تعیین ترکیب پارلمان و آرایش سیاسی جدید در این کشور همیشه بحرانی، برگزار می شود. با توجه به تحولات منطقه ای و رقابت و چالش های داخلی میان بازیگران اصلی عراق (شیعه، سنی و کُرد) و همچنین برجسته تر شدن رقابت هاو تنازع های داخلی میان این گروه ها پیشبینی می شود این انتخابات بسیار متفاوت تر از انتخابات پیشین باشد و از صبح روز بعد از اعلام نتایج، تحولات و چالش های جدید را در عرصه سیاسی این کشور بوجود آورد.
کردپرس/ نوشتار حاضر سعی دارد ضمن اشارە مختصر بە انتخابات اول و دوم پس از سقوط رژیم بعث و نتایج بدست آمدە و ویژگی های آن انتخابات، ائتلاف ها و احزاب رقیب از سە گروە جمعیتی شیعە، سنی و کرد و همچنین رقابت های داخلی میان این سە بازیگر نقش آفرین در عرصە سیاسی عراق برای تصاحب کرسی های پارلمان ٣٢٨ عضوی سوم کە از سوی ١٨ میلیون واجد شرایط رای دادن در سراسر کشور انتخاب می شوند و همچنین ائتلاف های احتمالی و مشکلات در روند تشکیل این ائتلاف ها را بررسی کند.
انتخابات اول و دوم؛ رقابت بین گروهی با محوریت مطالبات قومی- مذهبی
* انتخابات پارلمان اول عراق در سال ۲۰۰۵
در انتخابات پارلمانی سال ۲۰۰۵ عراق تمام گروه های سیاسی برای کاهش اختلافات طایفه ای در قالب عراق یکپارچه در انتخابات شرکت کردند. می توان گفت این انتخابات نخستین گام ملت عراق برای رسیدن به دموکراسی و تجربه بازی دموکراسی بعد از سال ها دیکتاتوری بعث بود.
در انتخابات پارلمان اول در دسامبر ۲۰۰۵، ۲۷۵ نماینده در قالب نظام انتخاباتی لیست بسته و تک دایره ای به مجلس راه یافتند.
شیعیان: گروه های شیعی با تأکیدات آیت الله علی سیستانی مرجع بزرگ شیعیان عراق، در قالب «ائتلاف عراق یکپارچه» که متشکل از چهار حزب اصلی الدعوه، مجلس اعلای اسلامی، جریان صدر و حزب فضیلت اسلامی بود در انتخابات شرکت کردند و از مجموع ۲۷۵ کرسی مجلس ۱۲۸ کرسی را تصاحب کردند.
کُردها: تنها ائتلاف کُردها که دو حزب اصلی و قدرتمند آن سالها (حزب دموکرات و اتحادیه میهنی) را در خود داشت توانست ۵۳ کرسی را از آن خود کند و حزب اتحاد اسلامی کردستان ۵ کرسی را در پارلمان به خود اختصاص داد و در مجموع کُردها در مجلس اول عراق ۵۸ کرسی پارلمان را در اختیار گرفتند.
اکثریت جریانات سنی تحت تأثیر سقوط رژیم بعث در سال ۲۰۰۳ قرار گرفته و به حاشیه رانده شدند این اقلیت که برای ده ها سال قدرت بلامنازع عراق به شمار می آمدند، انتخابات را تحریم کردند و این نیز به کام دیگر گروه ها به ویژه شیعیان خوش آمد. لیست العراقیه به رهبری ایاد علاوی به عنوان اصلی ترین جریان سنی در انتخابات اول شرکت کرده و توانست ۲۵ کرسی را بدست آورد. جبهه توافق عراق متشکل از چند حزب سنی از جمله حزب اسلامی و تجمع مردم عراق ۴۴ کرسی و جبهه گفتگوی ملی به رهبری صالح مطلک ۱۱ کرسی را به دست آورد.
بعد از اعلام نتایج و علیرغم ائتلاف شیعیان و کُردها که در سال های زمامداری بلامنازع سنی ها در عراق زیر ظلم و ستم مضاعف و در بیرون بازی قدرت قرار داشتند، روند تشکیل دولت دشوار و توافق بر سر تقسیم پست های اصلی (ریاست جمهوری، نخست وزیر و وزرا) چندین ماه به طول کشید که نتیجه ی گفتگوها و چانه زنی ها اختصاص پست ریاست جمهوری برای اولین بار در تاریخ عراق به کُردها بود و جلال طالبانی بر این مسند تکیه زد و پست نخست وزیر که رکن اجرایی و قدرت اصلی در کشور را در دست دارد به نوری مالکی شیعه از حزب دعوه رسید.
* انتخابات پارلمان دوم عراق در سال ۲۰۱۰
انتخابات پارلمان دوم، مارس ۲۰۱۰ با شرکت ۱۶۵ جریان سیاسی در قالب ۱۲ ائتلاف برای تصاحب ۳۲۵ کرسی که هر کدام از احزابی از گروه های قومی- مذهبی بودند برگزار شد و در نهایت چهار ائتلاف عمده موفق به تصاحب کرسی ها شدند.
ائتلاف العراقیه با رهبری ایاد علاوی کە عمدتا نمایندگی جریانات سنی عراق بر عهدە داشت با کسب ۹۱ کرسی پارلمان توانست در پله اول نتایج رقابت نفس گیر با شیعیان بایستد؛ ائتلاف العراقیه هر چند به عنوان نماینده سنی ها شناخته می شد اما برخی چهره های شیعیان سکولار و شخصیت های برجسته سیاسی که به عنوان بعثی شناخته می شدند در خود داشت که از این میان می توان به طارق الهاشمی، رهبر لیست تجدد و صالح مطلک، رهبر جبهه گفتگوی ملی اشاره کرد.
ائتلاف دولت قانون به نمایندگی اکثریت گروه های شیعیان به رهبری نوری مالکی با ۸۹ کرسی دومین ائتلاف پیروز انتخابات پارلمان دوم عراق است.
ائتلاف سوم پیروز در این انتخابات نیز از شیعیان بود، «ائتلاف ملی» ۷۰ کرسی پارلمان دوم را کسب کرد. عمده احزاب شیعی در این ائتلاف مجلس اعلای اسلامی، جریان صدر، حزب فضیلت و جنبش اصطلاح ملی بودند، به نوعی می توان گفت شیعیان در این انتخابات با ۱۵۹ کرسی نزدیک به نصف کرسی های پارلمان را به خود اختصاص دادند اما اختلافات میان آن ها تشکیل دولت اکثریت را ناممکن کرد.
کُردها به عنوان دومین اقلیت قومی در عراق با کاهش یک کرسی به نسبت انتخابات دوم ۵۷ کرسی را به خود اختصاص دادند. در جبهه کُردی ائتلاف همپیمانی کردستان متشکل از دو حزب دموکرات و اتحادیه میهنی با کاهش ۱۰ کرسی به نسبت انتخابات قبل ۴۳ کرسی را به خود اختصاص داد که عمده این کاهش سهم اتحادیه میهنی بود. جنبش تغییر که تازه پا به عرصه سیاسی اقلیم کردستان و عراق گذاشته بود ۸ کرسی را تصاحب و اتحاد اسلامی و جماعت اسلامی با ۴ و ۲ کرسی رده های بعدی را کسب کردند.
* ویژگی های انتخابات پارلمان عراق در ۲۰۰۵ و ۲۰۱۰
١- بصورت کلی در این دو دور انتخابات وزن کشی میان سە گروه اصلی جامعە عراق یعنی شیعیان، سنی ها و کردها بود و آرای مردم با توجە بە گرایشات و شکاف های قومی و مذهبی بە صندوق ها ریختە شد.
٢- روند تشکیل دولت در هر دو انتخابات بە تبع همان شکاف های قومی و مذهبی؛ بدلیل سهم خواهی هر یک از سە گرو اصلی (شیعیان، سنی ها و کردها) و تلاش آن ها برای تثبیت حقوق و مطالباتشان طاقت فرسا و طولانی بود. تشکیل دولت اول بعد از انتخابات پارلمانی ٢٠٠۵ بیشتر از پنج ماە و روند تشکیل دولت دوم در نتیجە انتخابات دوم در سال ٢٠١٠، هشت ماە بە طول انجامید.
٢- معادلات و رقابت های میان بازیگران منطقەای کە عراق بە صحنە رقابت آن ها بە ویژە از لحاظ مذهبی تبدیل شدە بود، تاثیر فراوانی در مشارکت جریانات اصلی در انتخابات و روند تشکیل دولت داشت بە طوری کە سنی ها کە در ٢٠٠۵ بە صورت پراکندە در انتخابات شرکت کردە و عمدتا گزینە تحریم را انتخاب کردند با حمایت کشورهای عربی حوزە خلیج فارس و کشور ترکیە بە رهبری حزب عدالت و توسعە با تفکر اخوانی در انتخابات پارلمان دوم عراق شرکت کردند و در چارچوب ائتلاف العراقیە بە رهبری ایاد علاوی با ٩١ کرسی بیشترین کرسی های را بدست آوردند اما در کشمکش رقابت های منطقەای و تاثیرات این رقابت ها در عرصە داخلی عراق پست نخست وزیری را بە جریان شیعی بە رهبری نوری مالکی از ائتلاف دولت قانون واگذار کرد.
* عراق در آستانه ورود به مرحله جدید از ائتلاف های سیاسی
تمایز اصلی انتخابات سومین دوره پارلمان عراق با دوره های گذشته ائتلاف احزاب و جریانات داخل گروه های اصلی شیعه، سنی و کُرد می باشد. برخلاف دوره های پیشین که ائتلاف های بزرگی در داخل این سه جریان اصلی شکل می گرفت و مطالبات بیشتر حول مطالبات قومی و مذهبی و تثبیت حقوق این سه جریان در مرحله حکمرانی عراق بود، این بار ما در کنار شکاف های قومی و مذهبی، رقابت داخلی میان جریانات و گرایشات متفاوت حزبی خود این سه بازیگر اصلی پروسه سیاسی عراق است که پررنگ تر می نماید.
* شیعیان و تغییر در ائتلاف ها
اکثر گروه های شیعه در انتخابات پارلمانی دسامبر ۲۰۰۵ در قالب ائتلافی فراگیر تحت عنوان «ائتلاف عراق یکپارچه» در انتخابات شرکت کردند. در این ائتلاف فراگیر که با تأکیدات آیت الله سیستانی تشکیل شد چهار حزب اصلی الدعوه، مجلس اعلای اسلامی، جریان صدر و حزب فضیلت اسلامی و برخی دیگر از جریانات و شخصیت ها حضور داشتند اما این ائتلاف یکپارچه در انتخابات مارس ۲۰۱۰ به دو ائتلاف دیگر تقسیم شد و حزب دعوه خود را در ائتلاف دولت قانون به رهبری نوری مالکی تعریف و پیروز دوم انتخابات بعد از ائتلاف سنی العراقیه به رهبری ایاد علاوی شد و در نهایت با چانه زنی ها و بعد از ۸ ماه کشمکش سیاسی موفق به تشکیل دولت جدید شد و سه جریان دیگر شیعی یعنی مجلس اعلای اسلامی، جریان صدر و حزب فضیلت و جنبش اصلاح ملی در چارچوب ائتلاف ملی عراق پیروز سوم انتخابات شد. اختلاف در جبهه شیعی به قبل از سقوط رژیم بعث برمی گردد یعنی رقابت میان حزب دعوه و انجمن اعلای اسلامی عراق که می توان گفت همپیمانی در اولین انتخابات پارلمانی بعد از سقوط رژیم بعث به دلیل پررنگ بودن مناقشات و رقابت های مذهبی و قومی با سنی ها و کُردها برای کسب بیشترین سهم از قدرت و با تأکیدات مرجعیت شیعی در نجف بود.
اوج مخالفت جریانات شیعی بیرون از ائتلاف دولت قانون در چهار سال گذشته مشاهده شد که مقتدی صدر، رهبر جریان صدر چندین بار در جبهه مشترک کُردی (مسعود بارزانی و رئیس اقلیم کردستان) و سنی (ایاد علاوی، رهبر لیست العراقیه) قرار گرفت برای برکناری نوری مالکی از پست نخست وزیری، تلاش هایی صورت داد که ناکام ماند. مجلس اعلای اسلامی عراق در دولت شرکت نکرد و انتقاداتی را متوجه دولت مالکی کرد، اما به شدت روابط و انتقادات خصمانه جریان صدر با دولت نبود.
در انتخابات پارلمان سوم سه جریان اصلی شیعی با برنامه و شعارهایی متفاوت به میدان آمده اند؛ ائتلاف دولت قانون، به رهبری نوری کامل محمد حسن مالکی، نخست وزیر فعلی در این انتخابات با ۱۱ گروه و تشکل سیاسی عراقی ائتلاف کرده که به گفته ناظران سیاسی عراق شانس بزرگی برای پیروزی در انتخابات دارد. همانگونه که اشاره شد ائتلاف دولت قانون پس از جدایی از «ائتلاف ملی عراق» تشکیل شد و در پارلمان دوم ۸۹ کرسی را در اختیار داشت و موفق به تشکیل کابینه شد. این ائتلاف که دیگر جریانات شیعی و سنی و کُرد کارنامه چهار ساله دولت برآمده از آن را شکست خورده توصیف می کنند، برنامه و شعارهای انتخاباتی خود را بر روی برآورده کردن چشم داشت ها و خواسته های مردم در سطح ملی- محلی و خدماتی متمرکز کرده و شعار تبلیغاتی اصلی خود را سازندگی برگزیده. مهم ترین کانون تبلیغات این ائتلاف مرکز و جنوب و عراق می باشد.
۲- ائتلاف شهروند به رهبری سیدعمار حکیم، رهبر جوان مجلس اعلای اسلامی عراق متشکل از این جریان و ۲۰ حزب و تشکل دیگر عراقی است، منتقد دولت نوری مالکی در چهار سال گذشته، اما سعی در حفظ روابط با وی داشته در طول چند سال گذشته ائتلاف شهروند نفوذ و جایگاه خود را بیشتر کرده که نمود آن را می توان در انتخابات اخیر شوراهای استانی عراق دید، که با کسب ۷۸ کرسی پس از ائتلاف دولت قانون قرار گرفت.
ائتلاف شهروند برنامه های خود را بر اتحاد و یکپارچگی در اداره عراق بازنگری در ساختار حکومتی و انقلاب اداری در موسسات و دستگاه های دولتی پایه ریزی کرده.
* جریان صدر
این جریان که پیشتر از سوی مقتدی صدر، رهبری می شد از سه ائتلاف جریان الاحرار، تجمع شراکه الوطنیه و جناج النخب تشکیل شده. این جریان اسلامگرای شیعی در سال ۲۰۰۳ میلادی و هم زمان با سقوط صدام تأسیس گردید. همانطور که اشاره شد در انتخابات پارلمانی سال ۲۰۰۵ عراق تحت لوای «ائتلاف ملی عراق» حضور داشت که با بروز اختلافات با دولت اول نوری مالکی این جریان از ائتلاف ملی جدا شد و در انتخابات شوراهای استانی در سال ۲۰۰۹ میلادی بصورت مستقل و در انتخابات پارلمانی ۲۰۱۰ در ائتلاف شهروند مشارکت کرد و توانست ۴۰ کرسی پارلمان را تصاحب کند.
این جریان منتقد سرسخت ائتلاف دولت قانون و سیاست های نخست وزیر مالکی در طول چهار سال گذشته بوده و در این انتخابات نیز اخباری مبنی بر نزدیک شدن جریان صدر به ایاد علاوی، نخست وزیر سابق عراق جهت مقابله با ائتلاف نوری مالکی در رسانه ها منعکس شده است.
* سنی ها از تحریم تا ائتلاف یکپارچه و انشقاق
سنی ها؛ حاکمان بلامنازع بغداد تا سقوط رژِیم بعث در ۲۰۰۳ با دخالت آمریکا و همپیمانان که در ابتدا سیاست تحریم روند سیاسی در عراق جدید را در پیش گرفتند، اما در سال ۲۰۱۰ و به ویژه با پشتیبانی خارجی و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و ترکیه با ائتلافی یکپارچه و منسجم به نام العراقیه به رهبری ایاد علاوی به میدان رقابت انتخاباتی وارد شدند و با کسب ۹۲ کرسی پیروز اول رقابت با دیگر جریانات به ویژه ائتلاف دولت قانون شیعیان شدند اما در کشمکشی طاقت فرسا که ۸ ماه به طول انجامید علیرغم حمایت گسترده خارجی و اقلیت سنی داخلی، پست نخست وزیری را در اختیار ائتلاف دولت قانون، به رهبری نوری مالکی گذاشتند و به پست های معاونت نخست وزیر و ریاست جمهوری تن دادند. اما رقابت و کشمکش این دو جریان سنی و شیعی در میدان رقابت بغداد در طول چهار سال، با افزایش چشمگیر انفجارهای تروریستی نشأت گرفته از کشمکش های سیاسی، هزینه ای بس سنگین بر مردم بی دفاع این کشور گذاشت، که قرار تعقیب و حکم دستگیری برای طارق هاشمی، شخصیت برجسته ائتلاف العراقیه و در نهایت فرار وی به اقلیم کردستان و ترکیه و اعلام حکم اعدام برای وی و همچنین دستگیری چندین عضو ارشد العراقیه در پرونده های ترور نمود عینی آن و هر چه بیشتر به حاشیه رفتن سنی ها در روند سیاسی عراق بود.
در انتخابات پارلمان سوم نیز برخلاف ۲۰۱۰ جریانات و احزاب سنی به صورت کاملاً مجزا و با مرزبندی مشخص از هم در انتخابات شرکت کرده اند.
مهم ترین ائتلاف های سنی
*ائتلاف متحدون
ائتلاف متحدون، به رهبری اسامه نجیفی، رئیس پارلمان دوم عراق را می توان مهم ترین جریان سیاسی حاضر در انتخابات پارلمانی دانست که با ۱۳ حزب و گروه به رقابت انتخابات پارلمان سوم رفته. این جریان بیشترین شانس پیشتازی در انتخابات را دارد و از سرسخت ترین رقبای ائتلاف دولت قانون به شمار می رود و در طول سالیان گذشته نیز همواره مخالفت خود با دولت مالکی را آشکارا اعلام داشته.
سران ائتلاف متحدون اعلام کرده اند که برای مقابله با ائتلاف نوری مالکی رایزنی هایی را با ائتلاف کردستانی و جریان صدر و مجلس اعلای اسلامی عراق آغاز کرده اند.
* ائتلاف العربیه
ائتلاف العربیه به رهبری صالح مطلک، معاون اول سنی مذهب نخست وزیر عراق متشکل از ۹ گروه و جریان، دومین جریان با نفوذ سنی به شمار می آید که در انتخابات شرکت کرد.
مخالفت با ایجاد استان های جدید، مخالفت با عملیات ارتش عراق در استان انبار، تأکید بر مشارکت اهل سنت در روند سیاسی و مخالفت با اختلافات میان سنی ها و ارائه پیشنهاد برای ایجاد اتحاد میان آنها و توجه به مناطق سنی نشین از شعارها و برنامه های اصلی این ائتلاف می باشد.
* ائتلاف الوطنیه
ائتلاف الوطنیه به رهبری ایاد علاوی، سومین ائتلاف قدرمند سنی های عراق برای شرکت در انتخابات پارلمانی می باشد. این ائتلاف متشکل از ۱۵ گروه و حزب می باشد و همچون چهار سال گذشته که دولت نوری مالکی را به طایفه گری و فساد متهم می کرد برنامه اصلی خود را بر «مبارزه با طایفه گری و فساد» چیده است و بر انجام اصلاحات و تغییر در دستگاه قضایی کشور تأکید دارد.
این ائتلاف اعلام کرده که باید در مناطق پیرامونی برای تمرکززدایی اداری تلاش کرد ائتلاف الوطنیه که ایاد علاوی را گزینه نخست وزیری خود می داند اعلام کرده که بعد از انتخابات با جریان صدر، ائتلاف شهروند، و کردستان نینوا، ائتلاف خواهد کرد.
* کُردها و انتخابات پارلمانی عراق
اقلیم کردستان و مناطقی که کُردها به عنوان مناطق کُردی خارج از اداره اقلیم (مناطق مورد مناقشه با بغداد) از آن یاد می کنند در شرایطی متفاوت از سال های ۲۰۰۵ و ۲۰۱۰ به استقبال انتخابات پارلمانی عراق می روند، رویدادهای سیاسی در طول چهار سال گذشته و تغییر موازنات سیاسی میان بازیگران اصلی و آرایش سیاسی نیروها و رویدادهای سیاسی مرتبط با مسائل داخلی اقلیم، روابط با بغداد، روابط با کشورهای همسایه به ویژه در ارتباط با مسئله صادرات نفت به ترکیه و مواضع بازیگران اصلی کردستان و مسئله تحولات کردستان سوریه و همچنین چگونگی مشارکت در مناطق مورد مناقشه به ویژه کرکوک در انتخابات پارلمانی عراق را می توان به عنوان فاکتورهای تأثیرگذار در آرایش سیاسی احزاب و جریانات اصلی کُردی برای انتخابات پارلمانی عراق در ۲۰۱۴ دانست.
* نتایج انتخابات پارلمان کردستان؛ تغییر موازنات سیاسی در اقلیم
می توان گفت که روند تغییر در تغییر جایگاه بازیگران سیاسی به ویژه در استان سلیمانیه و مناطقی که خاستگاه اتحادیه میهنی کردستان به رهبری جلال طالبانی بود و در ادبیات سیاسی اقلیم به مناطق سبز مشهور می باشند در انتخابات چهارمین دوره پارلمان کردستان در ۲۱/۰۹/۲۰۱۳ تثبیت شد و باعث تغییر بسیاری از معادلات و موازنات سیاسی در اقلیم به ویژه میان دو حزب اصلی اقلیم یعنی اتحادیه میهنی و حزب دموکرات شد.
چندین رویداد مهم در حوزه سیاست کُردی عراق من جمله پیروزی جنبش تغییر؛ مرگ توافقنامه استراتژیک میان اتحادیه میهنی و حزب دموکرات، همچنین نتایج انتخابات پارلمان چهارم کردستان که با تغییر جایگاه جنبش تغییر (اپوزیسیون فعال در چهار سال گذشته در اقلیم) که با کسب ۲۴ کرسی پارلمان اقلیم از نیروی سوم اقلیم به نیروی دوم ارتقاء یافت و کاهش چشمگیر آراء و کرسی های اتحادیه میهنی (۱۸ کرسی) که به عنوان بازیگری اصلی در طول تاریخ مبارزاتی کُردها در عراق در کنار حزب ایفای نقش می نمود دموکرات و شریک اصلی قدرت بعد از سال ۱۹۹۱ در اقلیم به شمار می آمد که با کاهش آرا به جایگاه سوم تنزل یافت بیشترین تأثیر را در موازنات و آرایش سیاسی نیروهای اصلی برای شرکت در انتخابات پارلمان سوم عراق گذاشت.
در مرحله بعد از انتخابات پارلمان اقلیم کردستان جنبش تغییر که با شعار به سوی حاکمیت وارد عرصه انتخابات شده بود به حزب دموکرات، پیروز اصلی انتخابات و مأمور جدید کابینه جدید حکومت اقلیم نزدیک شد و با توافق صورت گرفته بیشترین سهم را از کابینه جدید گرفت به ویژه وزارت پیشمرگ و چند وزارت مهم دیگر اقتصادی توافق این دو حزب و ادامه شکست اتحادیه میهنی در عرصه سیاسی اقلیم ناکامی در کسب وزارتخانه هایی براساس توافق استراتژیک حق خود می دانست به ویژه وزارت داخلی این حزب را بیش از پیش در سپهر سیاسی اقلیم به حاشیه راند و این امر نیز بر چگونگی مشارکت و رقابت انتخاباتی پارلمان سوم عراق تأثیر گذاشت.
* آرایش سیاسی کُردها در انتخابات پارلمانی ۲۰۱۴ عراق
بازیگران اصلی در عرصه سیاسی اقلیم این بار به صورت مستقل به کارزار رقابت های انتخابات پارلمان عراق رفتند. این در حالی است که در انتخابات پارلمانی اول و دوم عراق براساس توافقنامه استراتژیک میان حزب دموکرات و اتحادیه میهنی این دو حزب در همه انتخابات به صورت لیست واحد کردستانی شرکت می کردند که این مهم در انتخابات پارلمان چهارم اقلیم با کاهش وزن اتحادیه میهنی در مقابل همپیمانی استراتژیک خود، یعنی حزب دموکرات به تمام معنا به پایان رسید و به گفته نچیروان بارزانی، نخست وزیر اقلیم و معاون دبیرکل حزب دموکرات توافقنامه استراتژیک به پایان رسیده و اتحادیه میهنی باید واقعیات و تغییرات سیاسی در اقلیم به ویژه سلیمانیه را که جنبش تغییر برنده اصلی آن می باشد، بپذیرد.
در این انتخابات برای اولین بار و برخلاف ۶ دوره انتخابات برگزار شده در عراق احزاب کُرد به صورت واحد و در چهارچوب ائتلاف شرکت نمی کنند.
پنج حزب بزرگ کُردی (دموکرات به رهبری مسعود بارزانی، اتحادیه میهنی به رهبری جلال طالبانی، جنبش تغییر به رهبری نوشیروان مصطفی، اتحاد اسلامی، به رهبری محمد فرج و جماعت اسلامی، به رهبری علی باپیر) در انتخابات پارلمان عراق به میدان آمده اند. در میان کردها تنها یک ائتلاف به نام همپیمانی ملی کردستان متشکل از سه حزب کوچک سوسیال دموکرات، زحمتکشان، جریان آزادی (چپ و کمونیست ها) پا به عرصه رقابت گذاشته‌اند.
در سایر استان های بیرون از اقلیم کردستان (دیالی، صلاح الدین، کرکوک، نینوا و بغداد) احزاب و جریان های کردی در قالب ائتلاف های کوچک اما متکثر در انتخابات شرکت کرده‌اند و این تنها مختص به کردها نبوده و شیعیان و سنی ها نیز در مناطقی که در اقلیت یا بصورت پراکنده بوده‌اند همان وضعیت را دارند.
حزب دموکرات، به رهبری مسعود بارزانی، عمده ترین و پرنفوذترین ائتلاف کُردی در انتخابات پارلمان عراق می باشد.
هر کدام از جریانات کردی شعارها و برنامه های خاص خود را مطرح کرده که جدای از برخی شعارهای مربوط به ارتقای سطح زندگی مردم اقلیم و مسائل خدمات عمومی، در شعارهای ملی همدیگر را متهم به بی برنامگی و شکست می کنند از جمله در مورد مناطق مورد مناقشه با بغداد.
* دموکرات و اتحادیه میهنی؛ همپیمانان استراتژیک به سوی جدایی
روزهای تبلیغات برای انتخابات پارلمانی عراق را شاید بتوان مقطع کوتاهی نام برد که بسیاری از اختلافات و مناقشات میان حزب دموکرات و اتحادیه میهنی که از سال ۲۰۰۵ و براساس توافقنامه استراتژیک به عنوان همپیمان شناخته می شدند، بیش از پیش آشکار کرد. بعد از شکست اتحادیه میهنی در انتخابات پارلمان کردستان و پیروزی چشمگیر حزب دموکرات به نسبت همپیمان خود و نزدیک شدن به جنبش تغییر برای تشکیل کابینه و بی اعتنایی به مطالبات اتحادیه میهنی در کابینه هشتم، شکاف ها میان دو حزب را بیشتر کرد. در این مرحله مسئولین اتحادیه میهنی آشکارا زبان به انتقاد تند از همپیمان پیشین گشودند و حتی برخی از واژه خیانت استفاده کردند و این انتقادات در دیدار رهبران این حزب با مسعود بارزانی، رئیس اقلیم و رهبر حزب دموکرات در میان نهاده شد، که پاسخ های بارزانی نشان از عمق اختلاف میان دو حزب می باشد.
براساس گزارشات رسانه های اقلیم، بارزانی در این دیدار از سیاست ها و مواضع اتحادیه میهنی در مورد مسائل داخلی و همچنین تحولات منطقه ای ابراز گلایه کرده.
* اتحادیه میهنی؛ تحولات کُردی در سوریه، نفت و روابط با بغداد
همزمان با تشدید اختلافات میان اتحادیه میهنی و پارت دموکرات، مواضع و سیاست های متفاوت و گاه متضاد دو حزب در ارتباط با مسائل کلیدی و حساس بیشتر نمایان شد. تحولات کُردی در سوریه که حزب اتحادیه دموکراتیک (PYD) نزدیک به PKK نقش آفرین اصلی این تحولات می باشد، با کنترل مناطق کُردنشین و اعلام سه کانتون خودگردان، یکی از موارد اصلی اختلاف میان حزب دموکرات و اتحادیه میهنی می باشد. اتحادیه میهنی برخلاف حزب دموکرات موفقیت های کُردهای سوریه را به عنوان انقلاب و دستاوردی برای کُردها نام می برد، در حالی که حزب رقیب مواضعی به تمام معنا مخالف را داشته و در این مورد دچار اختلاف شدید با PYD می باشد.
حفر خندق میان کُردستان عراق و سوریه از سوی حزب دموکرات نیز، در همین ارتباط در رسانه های اقلیم به کارتی برای تبلیغ دو جریان اتحادیه و پارتی برعلیه یکدیگر تبدیل شد.
در مسئله صادرات نفت و درآمدهای حاصله و چگونگی دخل و خرج این درآمدها نیز دو حزب اختلاف جدی دارند. روابط با بغداد و سیاست دو حزب یکی دیگر از موارد اختلاف میان دو حزب می باشد، که این مورد در ارتباط با قطع حقوق ماهیانه کارمندان اقلیم از سوی بغداد نمود بیشتری یافت در این میان جذب اعضای ارشد و میانی اتحادیه میهنی از سوی حزب دموکرات و اعطای پست و مقام حزبی به آنها در روزهای انتخاباتی، اختلافات را بیش از پیش تشدید کرد و نشان از جدیدترین تلاش حزب دموکرات برای تضعیف بیش از پیش همپیمان استراتژیک قدیمی خود دارد. همپیمانی ای که در مرحله ای خاص، به صورت جبر و بنا به مصالح و منافع و نه از سر میل بسته شد.
* جنبش تغییر؛ رد سیاست پیشین کُردها در بغداد
جنبش تغییر که در انتخابات پارلمانی اقلیم کردستان در سال ۲۰۰۹ اولین حضور قدرتمند خود را به عنوان جریان اپوزیسیون در اقلیم و منتقد سیاست های حزب دموکرات و اتحادیه میهنی، به عنوان حزب مادر را ثبت و در انتخابات پارلمان چهارم پیروزی های پیشین را تثبیت کرد، این بار و با تغییر آرایش سیاسی در اقلیم و موازنات سیاسی، بعد از کسب مطالبات خود در کابینه هشتم در نتیجه توافق با حزب دموکرات، با تأکید بر سیاست ها و شعار و برنامه های پیشین اما با زبان بازیگری که به جبهه نیروهای سهیم در قدرت پیوسته، می خواهد ضمن کسب موفقیت بیشتر در خاستگاه خود سلیمانیه در انتخابات شوراهای استانی قصد حرکت به سوی تغییر جایگاه در اربیل، کرکوک و بغداد را دارد.
جنبش تغییر، نمایندگی کُردها در بغداد از سوی حزب دموکرات و اتحادیه میهنی از سال ۲۰۰۳ تاکنون را براساس موضعی و در جهت حزبی و منافع این دو حزب و کسب ثروت و مقام وصف می کند و با شکست خورده نام بردن سیاست های پارتی و اتحادیه میهنی در بغداد برای کسب مطالبات قانونی کُردها شعار تغییر این نمایندگی به نمایندگی ملی را سر داده و در مورد کرکوک و مناطق مورد مناقشه میان اربیل و بغداد نیز همان سیاست و شعار را در پیش گرفته و بر الحاق این مناطق به اقلیم کردستان تأکید دارد.
* کرکوک؛ نماد چند دستگی کُردها
نبود انسجام و وجود چند دستگی میان احزاب و جریانات کُردی برای ارائه لیست مشترکی برای شرکت در انتخابات پارلمانی عراق باشد.
شاید بتوان گفت ضعف اصلی جبهه کُردی در انتخابات پارلمان سوم عراق، که می تواند پیامدهای تلخی برای آن ها در آینده داشته باشد و معضل کرکوک، این استان مورد مناقشه برای دولت مرکزی عراق را پیچیده تر کند.
شکستی که به عنوان نتیجه دیگری از اختلافات میان اتحادیه میهنی و حزب دموکرات به شمار می آید؛ که عامل آن عدم پذیرش دکتر نجم الدین کریم، عضو ارشد اتحادیه میهنی و استاندار کرکوک برای رهبر لیست مشترک. از سوی حزب دموکرات کردستان بود. در انتخابات پارلمانی سال ۲۰۱۰ لیست العراقیه با کسب بیش از ۲۱۱ هزار رأی موفق به کسب شش کرسی و لیست همپیمانی کردستانی با کسب بیش از ۲۰۶ هزار رأی شش کُرسی دیگر از ۱۲ کرسی کرکوک را تصاحب کردند و پیش بینی می شود این فقدان انسجام و یکدستگی نتایج بهتری از دوره قبل برای کُردها نداشته باشد. نوع رفتار انتخاباتی حزب دموکرات و اتحادیه میهنی و مسئله حفر خندق میان اربیل و کرکوک و همچنین عدم خدمات رسانی مناسب در مقایسه با شهرهای اقلیم کردستان از سوی کُردها به این منطقه و ادامه اقدامات تروریستی در این استان نیز، مطمئناً بر رأی کُردها تأثیر منفی خواهد گذاشت.
نتیجه:
آرایش انتخاباتی همه جریان های سیاسی عراقی برای پارلمان سوم نشان می دهد که هر سه بازیگر اصلی صحنه سیاسی این کشور (شیعیان، کُردها و سنی ها) دچار تکثر شده اند و تکثرات فراوانی در درون آن ها بوجود آمده، اما به صورت طبیعی پس از اعلام نتایج و مشخص شدن احزاب و ائتلاف های پیروز، به منظور افزایش توان چانه زنی جهت کسب بیشترین امتیاز و محقق شدن مطالبات و در دست گرفتن ارکان های اصلی قدرت در دولت جدید، جریانات و احزاب داخل این سه جریان به سوی ائتلاف درون گروهی رفته و ائتلاف های درون گروهی و برون گروهی جدید شکل می گیرد.
حسن صالحی کردپرس
